Kinh doanh thương mại là một lĩnh vực có tầm ảnh hưởng lớn đối với nền kinh tế. Từ hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ cho đến các giao dịch tài chính đầu tư, tất cả đều chịu sự điều chỉnh của pháp luật nhằm đảm bảo trật tự, công bằng, minh bạch trong thị trường. Đặc biệt các quy định pháp lý về hợp đồng thì việc áp dụng pháp luật trong hoạt động thương mại với cơ chế giải quyết tranh chấp luôn là những vấn đề được doanh nghiệp cùng nhà đầu tư quan tâm hàng đầu.
Bài viết dưới đây sẽ làm rõ các nội dung cốt lõi của luật kinh doanh thương mại hiện hành tại Việt Nam với trọng tâm vào ba yếu tố then chốt: hợp đồng thương mại, áp dụng pháp luật trong thực tiễn, giải quyết tranh chấp trong kinh doanh.
Luật kinh doanh thương mại là gì
Luật kinh doanh thương mại là hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các hoạt động thương mại – tức các hành vi nhằm mục đích sinh lợi – giữa các thương nhân và các chủ thể kinh doanh khác. Đây là một bộ phận quan trọng trong hệ thống pháp luật kinh tế và đóng vai trò điều chỉnh quan hệ giữa các tổ chức, cá nhân trong hoạt động buôn bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, xúc tiến thương mại, đại lý, nhượng quyền, logistics…
Tại Việt Nam, văn bản pháp lý trung tâm điều chỉnh lĩnh vực này là Luật Thương mại 2005. Ngoài ra, còn có nhiều luật chuyên ngành như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Bộ luật Dân sự, các văn bản dưới luật hướng dẫn thực hiện trong từng lĩnh vực cụ thể.
Pháp luật về hợp đồng trong kinh doanh thương mại
Khái niệm và vai trò của hợp đồng thương mại
Hợp đồng thương mại là sự thỏa thuận giữa các bên về việc thực hiện một hoặc nhiều hoạt động thương mại như mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đại lý, ký gửi, nhượng quyền thương mại… Hợp đồng là công cụ pháp lý giúp các bên xác lập quyền và nghĩa vụ, đồng thời là căn cứ để giải quyết tranh chấp khi phát sinh.
Trong lĩnh vực thương mại, hợp đồng thường được lập dưới dạng văn bản và có thể bao gồm các điều khoản rất cụ thể như phương thức thanh toán, điều kiện giao hàng, chế tài vi phạm, giải quyết tranh chấp…
Quy định pháp luật liên quan
Luật Thương mại 2005 quy định nguyên tắc giao kết và thực hiện hợp đồng trong thương mại bao gồm
-
Hợp đồng thương mại có thể được giao kết thông qua văn bản, lời nói hoặc hành vi cụ thể.
-
Hợp đồng được thực hiện trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng, trung thực và thiện chí.
-
Quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng có thể được điều chỉnh theo thỏa thuận, miễn là không vi phạm điều cấm của pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội.
Ngoài ra, Bộ luật Dân sự cũng được áp dụng bổ trợ trong các trường hợp Luật Thương mại không quy định cụ thể, đặc biệt liên quan đến điều kiện có hiệu lực của hợp đồng, quyền đại diện, vô hiệu hợp đồng và bồi thường thiệt hại.
Một số loại hợp đồng phổ biến
-
Hợp đồng mua bán hàng hóa
-
Hợp đồng dịch vụ
-
Hợp đồng đại lý thương mại
-
Hợp đồng nhượng quyền
-
Hợp đồng logistics
Mỗi loại hợp đồng có tính chất và quy định riêng, đòi hỏi các bên tham gia phải nắm rõ để tránh rủi ro pháp lý trong quá trình thực hiện.
Áp dụng pháp luật trong kinh doanh thương mại
Việc áp dụng pháp luật trong kinh doanh thương mại không đơn thuần chỉ là tuân thủ luật hiện hành. Trong thực tiễn, các chủ thể tham gia vào hoạt động kinh doanh phải căn cứ vào
-
Quy định của Luật Thương mại và các luật liên quan.
-
Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, đặc biệt trong các giao dịch có yếu tố nước ngoài.
-
Tập quán thương mại quốc tế (ví dụ: Incoterms, UCP, CISG), nếu các bên có thỏa thuận hoặc pháp luật cho phép áp dụng.
-
Nguyên tắc tự do hợp đồng, miễn là không trái quy định pháp luật.
Trong trường hợp có mâu thuẫn giữa các văn bản pháp luật, nguyên tắc áp dụng văn bản pháp luật theo thứ tự ưu tiên về hiệu lực và tính chuyên ngành sẽ được áp dụng.
Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại
Các phương thức giải quyết tranh chấp
Có nhiều cách để giải quyết tranh chấp phát sinh trong kinh doanh thương mại bao gồm
-
Thương lượng: Các bên trực tiếp đàm phán để giải quyết mâu thuẫn, không có sự can thiệp của bên thứ ba.
-
Hòa giải: Một bên thứ ba trung gian giúp các bên tìm ra giải pháp hòa giải, không mang tính cưỡng chế.
-
Trọng tài thương mại: Giải quyết tranh chấp bằng Hội đồng trọng tài, phán quyết có giá trị chung thẩm.
-
Tòa án: Nếu không thỏa thuận được phương thức trọng tài, tranh chấp sẽ được đưa ra giải quyết tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền.
Cơ sở pháp lý điều chỉnh
Luật Thương mại 2005 quy định cụ thể về giải quyết tranh chấp trong chương VIII bao gồm quyền lựa chọn phương thức giải quyết, thời hiệu khởi kiện, hiệu lực của phán quyết.
Ngoài ra, Luật Trọng tài Thương mại 2010 và Bộ luật Tố tụng dân sự cũng đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp.
Lưu ý khi xử lý tranh chấp
-
Luôn đảm bảo hợp đồng có điều khoản về giải quyết tranh chấp rõ ràng.
-
Ưu tiên các phương án hòa giải, trọng tài trước khi đưa ra tòa án.
-
Tư vấn pháp lý sớm giúp tránh sai sót và có chiến lược xử lý hiệu quả.
Trong môi trường kinh doanh thương mại ngày càng cạnh tranh phức tạp dẫn đến việc hiểu rõ hệ thống pháp luật điều chỉnh – từ hợp đồng, nguyên tắc áp dụng luật đến cơ chế giải quyết tranh chấp – là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp tồn tại phát triển bền vững. Pháp luật không chỉ là công cụ ràng buộc còn là nền tảng tạo ra niềm tin, giảm thiểu rủi ro bảo vệ lợi ích hợp pháp của các bên tham gia.
Doanh nghiệp cần chủ động cập nhật kiến thức pháp lý đồng thời xây dựng hệ thống quản trị hợp đồng chặt chẽ, có phương án xử lý tranh chấp hợp lý để luôn ở thế chủ động trên thương trường.