Tố tụng dân sự là một trong những lĩnh vực quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Trực tiếp điều chỉnh các hoạt động giải quyết tranh chấp dân sự, hôn nhân, thương mại, lao động, các quan hệ xã hội có liên quan. Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 được ban hành nhằm thay thế văn bản cũ, sửa đổi hoàn thiện các quy định tố tụng để phù hợp hơn với thực tiễn với yêu cầu cải cách tư pháp.
Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quát về Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 những điểm nổi bật, các văn bản hợp nhất đang được áp dụng hiện nay.
Tổng quan về Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015
Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 25 tháng 11 năm 2015, chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2016. Bộ luật này thay thế cho Bộ luật Tố tụng Dân sự 2004 và các văn bản sửa đổi liên quan trước đó.
Với 42 chương và hơn 500 điều, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định toàn bộ quy trình khởi kiện, xét xử, giải quyết các vụ việc dân sự, công nhận thỏa thuận của các bên, thi hành phán quyết và phán quyết dân sự có yếu tố nước ngoài. Nội dung luật phản ánh rõ tinh thần cải cách tư pháp, nâng cao quyền tự do, dân chủ và bảo vệ lợi ích hợp pháp của công dân.
Những điểm nổi bật của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015
Tăng cường nguyên tắc bảo vệ quyền con người
Một điểm mới đáng chú ý là Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định rõ: Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Điều này mở đường cho việc vận dụng tập quán, tương tự pháp luật, nguyên tắc cơ bản của pháp luật và lẽ công bằng để giải quyết các trường hợp thực tế phát sinh nhưng chưa được luật điều chỉnh cụ thể.
Cụ thể hóa các quyền và nghĩa vụ của đương sự
So với các phiên bản trước, Bộ luật năm 2015 làm rõ hơn trách nhiệm, nghĩa vụ chứng minh, trình bày yêu cầu và phản tố giữa các bên. Các quyền của bị đơn, nguyên đơn và người có quyền lợi liên quan được bảo đảm chặt chẽ, đặc biệt trong quyền thu thập và nộp chứng cứ, quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và quyền khiếu nại, kháng cáo.
Mở rộng quyền can thiệp của Tòa án
Bộ luật 2015 cũng tăng quyền tự chủ cho Tòa án trong việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp, giải quyết vụ việc có yếu tố nước ngoài và hỗ trợ thi hành án dân sự. Đây là điểm thể hiện rõ hơn vai trò chủ động của cơ quan xét xử trong bảo vệ trật tự công lý và lợi ích cộng đồng.
Sử dụng án lệ và lẽ công bằng
Một điểm mới tiến bộ là Tòa án có thể sử dụng án lệ và lẽ công bằng trong việc xét xử, nếu pháp luật không quy định và chưa có tập quán hoặc tương tự pháp luật để áp dụng. Quy định này mở rộng phương pháp xét xử, tạo điều kiện cho sự phát triển linh hoạt của hệ thống pháp luật.
Văn bản hợp nhất Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015
Để thuận tiện cho việc áp dụng và tra cứu, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 đã được hợp nhất cùng các văn bản sửa đổi, bổ sung thông qua các văn bản hợp nhất chính thức do Văn phòng Quốc hội ban hành.
Văn bản hợp nhất số 20/VBHN-VPQH năm 2019
Đây là văn bản đầu tiên hợp nhất nội dung Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 với các luật sửa đổi, bổ sung tính đến thời điểm ban hành. Văn bản này đã tích hợp đầy đủ các điều chỉnh phát sinh trong thực tiễn áp dụng.
Văn bản hợp nhất số 24/VBHN-VPQH năm 2022
Đây là phiên bản hợp nhất mới nhất của Bộ luật Tố tụng Dân sự, cập nhật các nội dung sửa đổi liên quan đến Luật Lao động 2019, Luật Doanh nghiệp 2020, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình 2022. Văn bản hợp nhất này được sử dụng phổ biến trong hệ thống Tòa án và các tổ chức hành nghề luật.
Vai trò của Bộ luật Tố tụng Dân sự trong thực tiễn
Bộ luật Tố tụng Dân sự là công cụ pháp lý quan trọng giúp các bên tranh chấp có thể yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Nó tạo hành lang pháp lý chuẩn mực cho việc điều tra, thu thập chứng cứ, xét xử công khai, bảo vệ tính khách quan và minh bạch trong các vụ án dân sự.
Đặc biệt, trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại, Bộ luật đóng vai trò như xương sống cho việc giải quyết tranh chấp hợp đồng, bồi thường thiệt hại, chia tài sản hay xử lý phá sản. Ngoài ra, đây còn là cơ sở pháp lý để thi hành các bản án trong nước và công nhận phán quyết dân sự của tòa án nước ngoài tại Việt Nam.
Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 là một bước tiến lớn trong cải cách tư pháp. Phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy lập pháp, thực tiễn xét xử tại Việt Nam. Các văn bản hợp nhất như 20/VBHN-VPQH với 24/VBHN-VPQH giúp hệ thống hóa luật một cách rõ ràng, dễ tiếp cận hơn cho cả người học luật lẫn người làm nghề. Trong bối cảnh pháp lý ngày càng đa dạng với phức tạp thì nắm chắc Bộ luật này là điều kiện không thể thiếu cho bất kỳ cá nhân, tổ chức nào hoạt động trong lĩnh vực dân sự, kinh doanh thương mại.