Ngày 28 tháng 5 năm 2020 Trung Quốc chính thức thông qua Bộ luật Dân sự đầu tiên trong lịch sử nước này sau nhiều năm chuẩn bị với hợp nhất các quy định dân sự vốn từng nằm rải rác ở nhiều văn bản pháp luật khác nhau. Bộ luật này chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2021 và được xem là một trong những cột mốc quan trọng trong công cuộc cải cách pháp luật với hiện đại hóa hệ thống dân luật tại Trung Quốc. Với 7 phần, 84 chương, 1.260 điều khiến Bộ luật Dân sự Trung Quốc không chỉ hướng tới việc bảo vệ quyền dân sự toàn diện của cá nhân với tổ chức còn đóng vai trò là nền tảng pháp lý cho sự phát triển kinh tế – xã hội trong thời đại mới.
Bối cảnh hình thành Bộ luật Dân sự Trung Quốc
Trung Quốc đã nhiều lần khởi động quá trình xây dựng Bộ luật Dân sự từ giữa thế kỷ 20 nhưng đều bị gián đoạn do những biến động chính trị và xã hội. Phải đến đầu thế kỷ 21, trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng mở rộng, yêu cầu về một bộ luật dân sự thống nhất trở nên cấp thiết.
Trước khi có bộ luật này, các quy định về hợp đồng, tài sản, hôn nhân, thừa kế, quyền cá nhân và trách nhiệm dân sự được phân tán trong nhiều đạo luật khác nhau như Luật Hợp đồng, Luật Quyền sở hữu, Luật Hôn nhân, Luật Kế thừa. Việc hợp nhất này không chỉ nhằm thống nhất hệ thống pháp luật mà còn giúp tăng tính minh bạch, dễ tiếp cận cho người dân và nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Cấu trúc của Bộ luật Dân sự Trung Quốc 2020
Bộ luật được chia thành 7 phần, tương ứng với 7 nhóm chế định lớn
-
Nguyên tắc chung
Phần này quy định về các nguyên tắc pháp lý cơ bản như nguyên tắc tự do, bình đẳng, thiện chí, hợp pháp, hợp lý. Đồng thời, nó xác định tư cách chủ thể dân sự, hành vi pháp lý, đại diện, thời hiệu, các quy định chung về trách nhiệm dân sự. -
Quyền sở hữu
Bao gồm quyền sở hữu tài sản, quyền sử dụng đất, quyền thế chấp, quyền cầm cố, quyền sử dụng bất động sản. Đây là phần được xem là nền tảng bảo vệ tài sản tư nhân và thúc đẩy sự lưu thông hàng hóa trong nền kinh tế. -
Hợp đồng
Phần này bao gồm quy định về khái niệm, điều kiện hiệu lực, thực hiện và chấm dứt hợp đồng, cùng với các loại hợp đồng dân sự điển hình như mua bán, thuê mướn, vay mượn, ủy quyền, vận chuyển. Bộ luật cũng bổ sung các hợp đồng mới phù hợp với thời đại số như hợp đồng tài chính hoặc thương mại điện tử. -
Quyền nhân thân
Đây là một điểm mới đáng chú ý. Bộ luật dành riêng một phần để bảo vệ quyền nhân thân bao gồm quyền về họ tên, hình ảnh, danh dự, quyền riêng tư và bảo vệ thông tin cá nhân. Nội dung này phản ánh rõ xu hướng pháp luật hiện đại đặt con người làm trung tâm. -
Hôn nhân và gia đình
Quy định về điều kiện kết hôn, ly hôn, quan hệ giữa vợ chồng, cha mẹ – con cái, quyền nuôi con, nghĩa vụ cấp dưỡng. Những điểm mới trong phần này phù hợp với các thay đổi xã hội đang diễn ra tại Trung Quốc như sự gia tăng của các vụ ly hôn và tình trạng già hóa dân số. -
Thừa kế
Gồm các quy định về quyền thừa kế, di chúc, phân chia di sản, trình tự thừa kế. Bộ luật tiếp tục duy trì các quy định cơ bản nhưng cũng bổ sung thêm các hình thức di chúc điện tử và quy định rõ ràng hơn về quyền lợi của người phụ thuộc. -
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Phần này quy định chi tiết về các loại hành vi gây thiệt hại như gây tai nạn giao thông, sản phẩm lỗi, thiệt hại do vật nuôi, cây trồng, công trình xây dựng và những hành vi khác xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Bộ luật mở rộng trách nhiệm dân sự của cả cá nhân lẫn pháp nhân, phù hợp với xã hội phát triển.
Ý nghĩa và tác động
Bộ luật Dân sự Trung Quốc 2020 là một bước tiến lớn trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc. Đầu tiên, nó khẳng định cam kết bảo vệ quyền dân sự của mọi chủ thể – một thông điệp pháp lý quan trọng trong bối cảnh Trung Quốc hội nhập quốc tế sâu rộng. Thứ hai, bộ luật giúp tăng cường sự minh bạch và ổn định của môi trường pháp lý, qua đó thu hút đầu tư và thúc đẩy kinh tế. Thứ ba, với sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội, phần quy định về quyền nhân thân và bảo vệ dữ liệu cá nhân thể hiện tư duy lập pháp tiến bộ, bắt kịp thời đại số.
Không chỉ có ý nghĩa trong nội bộ Trung Quốc, bộ luật này còn thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu pháp luật toàn cầu vì nó kết hợp giữa truyền thống pháp lý châu Âu lục địa và đặc thù hệ thống chính trị – xã hội Trung Quốc.
Tài liệu tham khảo bản dịch tiếng Việt
Hiện nay, bạn có thể tìm thấy bản dịch tiếng Việt của Bộ luật Dân sự Trung Quốc 2020 được thực hiện bởi nhóm dịch giả chuyên ngành luật học như Lê Khánh Linh, Trương Huỳnh Nga, Nguyễn Minh Tâm và Trần Kiên. Bản dịch đã được xuất bản bởi Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội và được lưu hành rộng rãi trong giới học thuật và sinh viên luật.
Ngoài ra bản tiếng Anh chính thức cũng được đăng tải công khai trên Cổng thông tin Chính phủ Trung Quốc. Giúp các học giả với nhà nghiên cứu quốc tế dễ dàng tiếp cận.
Bộ luật Dân sự Trung Quốc năm 2020 là một thành tựu pháp lý quan trọng. Chính là bước đột phá trong cải cách hệ thống dân luật của quốc gia đông dân nhất thế giới. Với cách tiếp cận hiện đại, cấu trúc hợp lý, phạm vi điều chỉnh rộng lớn nên bộ luật này không chỉ phục vụ cho sự phát triển bền vững trong nước còn góp phần định hình tư duy lập pháp dân sự của khu vực lẫn toàn cầu.