Pháp luật từ lâu đã là một trụ cột không thể thiếu trong đời sống xã hội. Nhưng không chỉ đơn thuần là hệ thống quy tắc cư xử, pháp luật còn đóng vai trò định hướng, điều chỉnh, bảo vệ rồi cả thúc đẩy sự phát triển của mỗi công dân. Trong bối cảnh hiện đại khi vai trò cá nhân ngày càng được đề cao thì việc hiểu với tuân thủ pháp luật trở thành yếu tố then chốt trong hành trình xây dựng một công dân có trách nhiệm, tự do, văn minh.
1. Pháp luật là gì? Vì sao công dân cần hiểu biết pháp luật
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự chung, mang tính bắt buộc, được Nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội. Nói cách khác, pháp luật là “người thầy vô hình” dẫn dắt con người sống đúng, sống tốt trong cộng đồng.
Mỗi công dân từ khi sinh ra đến khi trưởng thành, đều chịu sự điều chỉnh của pháp luật. Từ việc khai sinh, học tập, lao động, cư trú đến kết hôn, sở hữu tài sản, tham gia hoạt động xã hội… – tất cả đều gắn chặt với quy định pháp lý. Vì vậy, hiểu biết pháp luật không chỉ giúp công dân bảo vệ quyền lợi của mình mà còn là điều kiện để không vi phạm pháp luật, tránh những hệ lụy đáng tiếc.
2. Vai trò của pháp luật đối với sự phát triển cá nhân
a. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân
Một trong những chức năng quan trọng nhất của pháp luật là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của từng cá nhân. Nhờ có luật, mỗi người dân được đảm bảo quyền sống, quyền tự do, quyền học tập, quyền bình đẳng, quyền sở hữu, nhiều quyền con người khác.
Khi quyền lợi bị xâm phạm – như bị chiếm đoạt tài sản, bị kỳ thị, bị bóc lột sức lao động, bị lừa đảo… – pháp luật chính là “lá chắn” để công dân tìm đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu can thiệp, giải quyết.
b. Định hướng hành vi, hình thành nhân cách công dân
Pháp luật không chỉ mang tính răn đe, mà còn có vai trò giáo dục và định hướng hành vi tích cực. Khi người dân tuân thủ pháp luật, họ dần hình thành những thói quen ứng xử đúng đắn từ đó phát triển nhân cách và đạo đức sống.
Ví dụ, người biết tôn trọng luật giao thông sẽ luôn tuân thủ đèn đỏ, đi đúng phần đường. Người hiểu luật lao động sẽ biết đâu là hành vi bóc lột, phân biệt đối xử mà mình cần lên tiếng. Chính sự hiểu biết ấy giúp công dân phát triển toàn diện cả về tư duy pháp lý lẫn đạo đức xã hội.
c. Tạo điều kiện phát triển năng lực, trí tuệ và sáng tạo
Pháp luật còn là “người bạn đồng hành” trong hành trình phát triển tài năng cá nhân. Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Doanh nghiệp, Luật Giáo dục, Luật Khoa học và Công nghệ… là những hành lang pháp lý khuyến khích sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ – dám làm.
Chẳng hạn, một bạn trẻ muốn khởi nghiệp có thể đăng ký kinh doanh hợp pháp, được pháp luật bảo vệ về quyền sở hữu trí tuệ, tài sản, hợp đồng… Điều đó giúp bạn yên tâm theo đuổi lý tưởng, sáng tạo và cống hiến cho xã hội.
3. Pháp luật giúp công dân thực hiện trách nhiệm với cộng đồng
Không chỉ chăm lo quyền cá nhân, pháp luật còn buộc công dân thực hiện nghĩa vụ đối với xã hội: nộp thuế, thực hiện nghĩa vụ quân sự, bảo vệ môi trường, tôn trọng tài sản chung, không xâm phạm quyền người khác…
Việc công dân tuân thủ luật chính là hành động góp phần duy trì trật tự, ổn định, an toàn cho xã hội. Một xã hội văn minh là nơi mà mỗi cá nhân đều có trách nhiệm, không làm trái pháp luật, sống tử tế với cộng đồng xung quanh.
4. Những hệ quả khi công dân thiếu hiểu biết pháp luật
Thực tế, nhiều vi phạm xảy ra không phải vì cố ý, mà do thiếu hiểu biết pháp luật. Một người ký hợp đồng không đọc kỹ điều khoản dễ bị lừa. Một học sinh không biết hành vi phát tán clip cá nhân người khác là vi phạm quyền riêng tư. Một chủ doanh nghiệp không nắm luật thuế dễ bị xử phạt…
Sự thiếu kiến thức pháp lý khiến nhiều người rơi vào thế bị động, mất quyền lợi hoặc bị xử lý hành chính, thậm chí hình sự. Vì vậy, trang bị kiến thức pháp luật không chỉ là cần thiết mà là một nhu cầu sống còn trong xã hội hiện đại.
5. Vai trò của nhà trường và gia đình trong giáo dục pháp luật
Để pháp luật thực sự trở thành công cụ phát triển con người, giáo dục pháp luật cần bắt đầu từ nhà trường và gia đình.
-
Ở trường, môn Giáo dục công dân, Pháp luật, các hoạt động ngoại khóa như phiên tòa giả định, tọa đàm pháp lý, đóng vai… là những cách hiệu quả để học sinh tiếp cận luật một cách sinh động, dễ hiểu.
-
Ở nhà, cha mẹ cần làm gương trong việc tuân thủ luật, dạy con tôn trọng quy tắc sống, chia sẻ về quyền và nghĩa vụ công dân ngay từ nhỏ.
Khi gia đình – nhà trường – xã hội phối hợp, thì pháp luật sẽ thấm vào đời sống như “không khí” – không cần ép buộc mà ai cũng ý thức tuân thủ.
6. Hướng đến một công dân pháp luật trong thời đại mới
Công dân hiện đại không chỉ cần giỏi chuyên môn mà còn phải là công dân pháp luật – tức người am hiểu pháp luật, tuân thủ pháp luật, có thể sử dụng pháp luật để bảo vệ mình cũng như xây dựng xã hội tốt đẹp hơn.
Trong thời đại số, công dân pháp luật còn cần cảnh giác với những hành vi vi phạm pháp luật trên mạng: thông tin sai lệch, xúc phạm danh dự người khác, lừa đảo qua mạng, vi phạm bản quyền…
Từ một cá nhân sống đúng luật đến cộng đồng sống văn minh đó là chuỗi liên kết mà chỉ khi pháp luật được hiểu và tôn trọng, xã hội mới có thể phát triển bền vững.
Pháp luật không chỉ là công cụ điều hành xã hội còn là hành lang phát triển cá nhân. Một công dân hiểu luật sống đúng luật sẽ luôn có nền tảng vững chắc để phát triển toàn diện về nhân cách, tư duy, hành động. Xã hội văn minh bắt đầu từ những con người biết tôn trọng luật pháp. Tất nhiên mỗi người trong chúng ta hoàn toàn có thể bắt đầu từ hôm nay.