Luật Hình sự là gì? Tổng quan về Bộ luật Hình sự và các nguyên tắc cơ bản

Luật hình sự là một trong những bộ phận quan trọng nhất trong hệ thống pháp luật. Đóng vai trò điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến hành vi phạm tội với xử lý tội phạm. Để hiểu rõ luật hình sự cần nắm bắt khái niệm, nội dung của Bộ luật Hình sự cùng các nguyên tắc cơ bản làm nền tảng cho hệ thống pháp luật này.

1. Luật hình sự là gì

Luật hình sự là tập hợp các quy phạm pháp luật được Nhà nước ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh từ các hành vi bị coi là tội phạm. Luật hình sự xác định hành vi nào là tội phạm, quy định về trách nhiệm hình sự, hình phạt, các biện pháp tư pháp nhằm bảo vệ trật tự xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và Nhà nước.

Nói cách khác, luật hình sự có chức năng phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các hành vi nguy hiểm cho xã hội.

2. Bộ luật Hình sự là gì

Bộ luật Hình sự là văn bản pháp luật tổng hợp, hệ thống các quy phạm luật hình sự do Quốc hội ban hành. Đây là văn bản pháp lý cơ bản quy định chi tiết về các tội phạm, hình phạt, biện pháp xử lý và nguyên tắc xử lý hình sự.

Ở Việt Nam, Bộ luật Hình sự hiện hành là Bộ luật Hình sự năm 2015, đã được sửa đổi, bổ sung vào năm 2017. Bộ luật này thay thế các bộ luật trước đó và áp dụng cho toàn bộ lãnh thổ Việt Nam.

3. Pháp luật hình sự là gì

Pháp luật hình sự là toàn bộ các quy phạm pháp luật bao gồm luật, pháp lệnh, nghị quyết, nghị định, văn bản hướng dẫn… có nội dung điều chỉnh các quan hệ xã hội về việc xác định tội phạm, trách nhiệm hình sự, hình phạt, biện pháp xử lý và phòng ngừa tội phạm.

Nói cách khác, luật hình sự là thành phần cốt lõi trong hệ thống pháp luật hình sự.

4. Mục lục Bộ luật Hình sự hiện nay

Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) gồm hai phần chính:

• Phần chung: Gồm các chương quy định về nguyên tắc chung, trách nhiệm hình sự, các yếu tố cấu thành tội phạm, hình phạt, biện pháp tư pháp, xử lý và các quy định chung trong áp dụng luật hình sự.

• Phần các tội phạm: Phân loại và quy định chi tiết về các tội danh cụ thể, ví dụ: tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm xâm phạm tính mạng, tội phạm về tài sản, tội phạm kinh tế, ma túy, môi trường,…

5. Bộ luật Hình sự hiện nay có bao nhiêu chương

Bộ luật Hình sự năm 2015 có tổng cộng 29 chương, trong đó:

• 11 chương phần chung (từ chương I đến chương XI) bao gồm các quy định về nguyên tắc, trách nhiệm hình sự, chủ thể, lỗi, hình phạt, biện pháp tư pháp, tội phạm và hình phạt đặc biệt,…

• 18 chương phần các tội phạm (từ chương XII đến chương XXIX), phân chia theo nhóm tội phạm.

6. Các nguyên tắc của luật hình sự

Luật hình sự được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cơ bản nhằm đảm bảo tính công bằng, nhân đạo và hiệu quả trong xử lý tội phạm. Một số nguyên tắc quan trọng gồm:

Nguyên tắc cơ bản của luật hình sự

• Nguyên tắc pháp luật hình sự được áp dụng để xử lý người phạm tội: Chỉ người phạm tội mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

• Nguyên tắc vô tội cho đến khi có bản án có hiệu lực pháp luật: Mọi người đều được coi là vô tội cho đến khi tòa án kết luận ngược lại.

• Nguyên tắc áp dụng luật hình sự theo đúng quy định, không làm tăng trách nhiệm hình sự: Luật không được áp dụng hồi tố làm tăng trách nhiệm hình sự cho người phạm tội.

• Nguyên tắc trách nhiệm hình sự cá nhân: Mỗi người chỉ chịu trách nhiệm về hành vi phạm tội của mình.

• Nguyên tắc hình phạt phù hợp với tội phạm và người phạm tội: Mức hình phạt phải tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội và đặc điểm của người phạm tội.

7. Nguyên tắc nhân đạo trong luật hình sự

Nguyên tắc nhân đạo là một trong những nguyên tắc xuyên suốt của luật hình sự, thể hiện qua:

• Bảo vệ quyền con người và nhân phẩm: Trong quá trình xử lý hình sự, phải tôn trọng quyền con người, không làm tổn hại đến danh dự, nhân phẩm.

• Chính sách khoan hồng, tạo điều kiện cải tạo, giáo dục người phạm tội: Luật khuyến khích sử dụng các biện pháp thay thế hình phạt tù, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong các trường hợp phù hợp.

• Ngăn ngừa oan sai, bỏ lọt tội phạm: Phải đảm bảo xử lý công bằng, khách quan, minh bạch.

8. Nguyên tắc hành vi trong luật hình sự

Nguyên tắc hành vi quy định rằng:

• Chỉ hành vi có tính nguy hiểm cho xã hội mới cấu thành tội phạm.

• Hành vi có thể là hành động hoặc không hành động (bỏ lỡ nghĩa vụ pháp lý).

• Hành vi phạm tội phải có lỗi (cố ý hoặc vô ý).

• Phải có hậu quả nhất định xảy ra (trừ một số trường hợp đặc biệt như tội phạm hình thức).

Nguyên tắc này giúp xác định rõ ràng hành vi nào bị pháp luật hình sự điều chỉnh và xử lý.

9. Tóm tắt những điểm quan trọng

Hiểu rõ luật hình sự là gì với bộ luật hình sự cũng như các nguyên tắc cơ bản sẽ giúp bạn có nền tảng vững chắc để nghiên cứu sâu hơn cũng như áp dụng pháp luật đúng đắn. Bộ luật Hình sự hiện nay gồm nhiều chương được xây dựng trên nguyên tắc công bằng, nhân đạo nhằm bảo vệ trật tự xã hội với quyền lợi hợp pháp của công dân.