Di sản văn hóa là một phần quan trọng trong kho tàng giá trị tinh thần và vật chất của mỗi quốc gia. Đối với Việt Nam những di sản này không chỉ là minh chứng cho quá trình lịch sử phát triển của dân tộc còn chứa đựng những giá trị văn hóa đặc sắc phản ánh bản sắc dân tộc và những truyền thống lâu đời. Để bảo vệ phát huy các giá trị này Việt Nam đã ban hành Luật Di sản văn hóa số 28/2001/QH10, một văn bản pháp lý quan trọng quy định về việc bảo vệ với cả bảo tồn phát huy giá trị di sản văn hóa của đất nước. Trong bài viết này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nội dung, vai trò ý nghĩa của Luật Di sản văn hóa 2001 đồng thời nêu bật những thách thức trong quá trình thực hiện bảo vệ di sản văn hóa.
1. Mục tiêu với Phạm vi Điều chỉnh của Luật Di Sản Văn Hóa
Luật Di sản văn hóa số 28/2001/QH10 được Quốc hội thông qua với mục đích bảo vệ cả bảo tồn phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc. Di sản văn hóa ở đây bao gồm cả di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể. Những di sản này có giá trị đặc biệt đối với đất nước phản ánh lịch sử, truyền thống, bản sắc văn hóa của người Việt qua các thời kỳ.
Phạm vi điều chỉnh của Luật này bao gồm tất cả các di sản văn hóa trên toàn lãnh thổ Việt Nam từ những di tích lịch sử, văn hóa, những công trình kiến trúc cổ đến các giá trị văn hóa phi vật thể như phong tục, tập quán, lễ hội truyền thống. Việc bảo vệ với cả phát huy di sản không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà còn là của toàn xã hội từ các cơ quan chức năng đến từng người dân, cộng đồng, các tổ chức xã hội.
2. Các Khái Niệm Cơ Bản Về Di Sản Văn Hóa
Di sản văn hóa là tài sản tinh thần và vật chất của một quốc gia. Những di sản này có thể được chia thành hai loại chính là di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể.
2.1 Di Sản Văn Hóa Vật Thể
Di sản văn hóa vật thể là những công trình, di tích, cổ vật có giá trị lịch sử, nghệ thuật và khoa học cần phải được bảo vệ bảo tồn. Các di sản vật thể này có thể bao gồm các công trình kiến trúc, các di tích lịch sử như đền, chùa, lăng tẩm, các tác phẩm nghệ thuật như tượng, tranh, đồ gốm, đồ đồng… Những di sản này không chỉ là tài sản quý giá của Việt Nam còn là di sản chung của nhân loại vì vậy cần có sự bảo vệ với cả gìn giữ để truyền lại cho các thế hệ sau.
2.2 Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể
Di sản văn hóa phi vật thể là những giá trị văn hóa không có hình thức vật chất cụ thể nhưng lại mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc. Các di sản này bao gồm các tập quán, lễ hội truyền thống, các nghệ thuật biểu diễn dân gian như hát chèo, tuồng, cải lương, múa rối nước, v.v. Di sản văn hóa phi vật thể cũng thể hiện những giá trị văn hóa đặc trưng của từng vùng miền và dân tộc góp phần tạo nên sự đa dạng phong phú trong nền văn hóa Việt Nam.
3. Những Nguyên Tắc Bảo Vệ Di Sản Văn Hóa
Một trong những điểm đặc biệt của Luật Di sản văn hóa số 28/2001/QH10 là việc xác định các nguyên tắc cơ bản trong việc bảo vệ di sản văn hóa. Là những nguyên tắc hướng dẫn chỉ đạo công tác bảo vệ di sản văn hóa một cách hiệu quả bảo đảm tính bền vững phát huy giá trị di sản trong đời sống đương đại.
3.1 Bảo Vệ Nguyên Trạng Di Sản
Một trong những nguyên tắc quan trọng của Luật là bảo vệ di sản văn hóa phải giữ nguyên trạng không được làm thay đổi hình thức, cấu trúc của di sản. Có nghĩa là những công trình di tích lịch sử, văn hóa cần phải được bảo tồn trong trạng thái nguyên vẹn nhất có thể không bị tác động làm mất đi giá trị ban đầu.
3.2 Phát Huy Giá Trị Di Sản
Bảo vệ di sản văn hóa không chỉ dừng lại ở việc giữ gìn hình thức của di sản mà còn phải phát huy giá trị của chúng. Di sản văn hóa không chỉ có giá trị trong quá khứ mà còn cần được ứng dụng vào các lĩnh vực khác như giáo dục hay du lịch với cả nghiên cứu khoa học, các ngành công nghiệp sáng tạo.
3.3 Sự Tham Gia Của Cộng Đồng
Công tác bảo vệ di sản văn hóa không thể chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà còn là của toàn xã hội. Luật Di sản văn hóa nhấn mạnh sự tham gia tích cực của cộng đồng trong việc bảo vệ phát huy di sản văn hóa từ việc giữ gìn các phong tục, tập quán đến việc bảo vệ các di tích, di sản vật thể.
4. Các Cơ Quan Quản Lý Di Sản Văn Hóa
Để đảm bảo việc bảo vệ phát huy các di sản văn hóa, Nhà nước Việt Nam đã giao trách nhiệm quản lý di sản văn hóa cho nhiều cơ quan khác nhau ở cả cấp trung ương với địa phương. Cơ quan chủ trì trong công tác bảo vệ di sản văn hóa là Bộ Văn hóa, Thể thao Du lịch. Có trách nhiệm xây dựng các chính sách chỉ đạo các hoạt động bảo vệ di sản đồng thời phối hợp với các bộ, ngành liên quan trong việc bảo tồn các giá trị di sản.
Ở cấp địa phương, các Ủy ban Nhân dân các cấp cũng có trách nhiệm bảo vệ các di sản văn hóa tại địa phương mình. Các cơ quan này cần phối hợp với cộng đồng, các tổ chức xã hội trong việc bảo tồn phát huy giá trị di sản.
5. Những Thách Thức Trong Việc Bảo Vệ Di Sản Văn Hóa
Mặc dù Luật Di sản văn hóa số 28/2001/QH10 đã tạo ra nền tảng pháp lý vững chắc cho công tác bảo vệ di sản văn hóa nhưng vẫn còn không ít thách thức trong quá trình thực hiện.
5.1 Tác Động Của Phát Triển Kinh Tế Đô Thị Hóa
Quá trình phát triển kinh tế đô thị hóa ở các khu vực đông dân cư đang đặt ra nhiều thách thức đối với việc bảo vệ di sản văn hóa. Các công trình, di tích lịch sử có thể bị phá hủy hay làm thay đổi hình thức để nhường chỗ cho các công trình hiện đại.
Là một vấn đề cần được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo không làm mất đi giá trị di sản.
5.2 Thiếu Nguồn Lực
Công tác bảo vệ di sản văn hóa đòi hỏi một nguồn lực lớn về tài chính, nhân lực, kỹ thuật. Tuy nhiên nhiều địa phương vẫn gặp khó khăn trong việc huy động nguồn lực để bảo tồn các di sản văn hóa đặc biệt là các di sản tại những vùng sâu vùng xa.
5.3 Nhận Thức Cộng Đồng
Một trong những thách thức lớn trong việc bảo vệ di sản văn hóa là việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của di sản. Không phải ai cũng hiểu rõ giá trị với ý nghĩa của việc bảo tồn di sản văn hóa dẫn đến những hành vi phá hoại hay làm hư hại di sản mà không nhận thức được hậu quả.
Luật Di sản văn hóa số 28/2001/QH10 là một văn bản pháp lý quan trọng tạo nền tảng cho công tác bảo vệ bảo tồn với cả phát huy giá trị di sản văn hóa của Việt Nam. Tuy nhiên để việc bảo vệ di sản văn hóa đạt hiệu quả cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan Nhà nước, cộng đồng với các tổ chức xã hội. Cùng với đó việc nâng cao nhận thức của người dân về giá trị di sản và các phương thức bảo tồn bền vững là yếu tố then chốt để gìn giữ những giá trị quý báu cho thế hệ mai sau.