Di sản văn hóa là tài sản vô giá của mỗi quốc gia. Đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc dân tộc phát triển du lịch văn hóa. Tại Việt Nam bảo vệ phát huy giá trị di sản văn hóa luôn được đặt lên hàng đầu trong chiến lược phát triển quốc gia. Luật Di sản văn hóa 2013 đã tạo ra một cơ sở pháp lý vững chắc trong công tác bảo vệ di sản đồng thời giúp quản lý các di sản văn hóa trong bối cảnh xã hội ngày càng thay đổi phát triển.
Tổng quan về Luật Di sản văn hóa 2013
Luật Di sản văn hóa 2013 là một bước tiến quan trọng trong công tác bảo vệ di sản văn hóa tại Việt Nam. Luật được Quốc hội thông qua vào ngày 23 tháng 6 năm 2013 có hiệu lực thi hành từ ngày 1 tháng 1 năm 2014. Luật này được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định của Luật Di sản văn hóa 2001 đồng thời bổ sung sửa đổi nhiều điểm quan trọng để phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội với sự hội nhập quốc tế.
Luật Di sản văn hóa 2013 bao gồm 8 chương 71 điều quy định rõ ràng về việc bảo vệ phát huy các giá trị di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể. Một trong những mục tiêu quan trọng của luật là không chỉ bảo vệ các di sản văn hóa vật thể mà còn phát triển các biện pháp bảo vệ các giá trị văn hóa phi vật thể như nghệ thuật truyền thống, phong tục, lễ hội, tín ngưỡng, các tập quán xã hội.
Những điểm mới trong Luật Di sản văn hóa 2013
1. Quy định rõ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể
Một trong những điểm mới quan trọng của Luật Di sản văn hóa 2013 là việc quy định rõ hơn về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Di sản phi vật thể không có hình thức cụ thể bao gồm các giá trị văn hóa như nghệ thuật biểu diễn, lễ hội, ngôn ngữ, phong tục tập quán.
Luật này yêu cầu các cơ quan chức năng phải có các biện pháp bảo vệ và duy trì các giá trị văn hóa phi vật thể từ việc truyền dạy cho thế hệ sau đến việc tổ chức các hoạt động bảo tồn như lễ hội hay như biểu diễn nghệ thuật truyền thống. Ngoài ra việc bảo vệ di sản phi vật thể cũng phải gắn liền với việc phát triển cộng đồng vì cộng đồng chính là người giữ gìn phát huy các giá trị này.
2. Phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch
Luật Di sản văn hóa 2013 cũng chú trọng đến việc phát huy giá trị của di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch. Các di sản văn hóa không chỉ có giá trị lịch sử, văn hóa mà còn có tiềm năng lớn trong phát triển kinh tế đặc biệt là du lịch.
Chính vì vậy luật đã quy định về việc khai thác giá trị của di sản văn hóa để phát triển các ngành dịch vụ đặc biệt là du lịch văn hóa, nhưng phải bảo đảm rằng việc khai thác không làm ảnh hưởng đến giá trị của di sản. Các cơ quan chức năng cần phải thực hiện các biện pháp bảo tồn kết hợp với việc phát triển du lịch bền vững đảm bảo sự phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ di sản.
3. Quản lý di sản văn hóa theo nguyên tắc phân cấp
Luật Di sản văn hóa 2013 cũng đưa ra nguyên tắc phân cấp trong việc quản lý di sản văn hóa. Các di sản có giá trị đặc biệt sẽ được bảo vệ ở cấp quốc gia, còn các di sản có giá trị cấp địa phương sẽ được các cơ quan quản lý địa phương chịu trách nhiệm bảo vệ.
Điều này giúp phân định rõ trách nhiệm của từng cấp chính quyền trong việc bảo vệ phát huy giá trị di sản đồng thời tạo điều kiện cho các địa phương chủ động trong việc bảo vệ di sản của mình.
4. Xử lý vi phạm trong bảo vệ di sản văn hóa
Một điểm quan trọng trong Luật Di sản văn hóa 2013 là các quy định về việc xử lý vi phạm trong bảo vệ di sản văn hóa. Việc xâm hại di sản văn hóa đặc biệt là các di tích lịch sử, các công trình kiến trúc có giá trị là hành vi nghiêm trọng sẽ bị xử lý theo các quy định của pháp luật.
Luật đã đưa ra các hình thức xử lý vi phạm cụ thể như phạt tiền rồi thì thu hồi giấy phép với cả đình chỉ hoạt động xây dựng cũng như các biện pháp xử lý đối với các cá nhân, tổ chức xâm hại đến di sản văn hóa.
Luật Di sản văn hóa hợp nhất
Luật Di sản văn hóa hợp nhất là phiên bản kết hợp tất cả các sửa đổi bổ sung của Luật Di sản văn hóa qua các năm. Luật này không chỉ duy trì các quy định cũ mà còn bổ sung nhiều điều khoản mới nhằm cập nhật nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ di sản văn hóa trong tình hình mới. Việc hợp nhất các quy định pháp lý về di sản văn hóa giúp tạo ra sự thống nhất dễ dàng trong việc áp dụng pháp luật.
Những thách thức trong việc bảo vệ di sản văn hóa
Dù Luật Di sản văn hóa 2013 đã tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc trong công tác bảo vệ di sản, nhưng trong thực tế vẫn còn nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là sự phát triển mạnh mẽ của đô thị hóa và việc khai thác tài nguyên, khiến nhiều di sản văn hóa bị đe dọa hay xâm hại.
Ngoài ra, việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể như các lễ hội, tập quán cũng gặp phải khó khăn trong việc duy trì truyền dạy qua các thế hệ. Công tác bảo tồn phát huy giá trị di sản đòi hỏi sự tham gia tích cực của cộng đồng và các tổ chức xã hội.
Luật Di sản văn hóa 2013 là một bước tiến quan trọng trong bảo vệ phát huy giá trị di sản văn hóa tại Việt Nam. Mặc dù còn đối mặt với một số thách thức nhưng với những quy định rõ ràng phù hợp với thực tiễn cho nên luật này đã tạo ra một khung pháp lý vững chắc cho việc bảo tồn các giá trị văn hóa của dân tộc. Để bảo vệ di sản văn hóa một cách bền vững cần có sự tham gia của tất cả các tầng lớp trong xã hội đặc biệt là sự quan tâm đầu tư của nhà nước với cộng đồng.