Bầu cử tổng thống là một sự kiện quan trọng nhất trong đời sống chính trị của Hoa Kỳ. Là quá trình lựa chọn người đứng đầu đất nước mà người sẽ lãnh đạo chính phủ có ảnh hưởng lớn đến chính sách đối nội và đối ngoại. Luật bầu cử tổng thống Mỹ không chỉ bao gồm các quy định về cách thức tổ chức cuộc bầu cử còn thiết lập một hệ thống đặc biệt để xác định người chiến thắng. Bài viết này sẽ giới thiệu về quy trình và các quy định quan trọng của luật bầu cử tổng thống Mỹ giúp bạn hiểu rõ hơn về hệ thống bầu cử độc đáo này.
1. Cấu Trúc của Hệ Thống Bầu Cử Tổng Thống Mỹ
Hệ thống bầu cử tổng thống Mỹ là một quy trình phức tạp có sự kết hợp giữa bầu cử phổ thông với bầu cử gián tiếp thông qua các đại cử tri. Theo Hiến pháp Mỹ tổng thống không được bầu trực tiếp bởi cử tri, mà qua một cơ chế gọi là Hệ thống Đại Cử Tri (Electoral College).
2. Quy Trình Bầu Cử Tổng Thống Mỹ
Bước 1 Các Đảng Chính Trình Cử Ứng Cử Viên Tổng Thống
Mỗi đảng chính trị lớn ở Mỹ bao gồm Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa sẽ tổ chức các cuộc bầu cử sơ bộ (primary) và hội nghị đảng (convention) để chọn ra ứng cử viên tổng thống. Trong các cuộc bầu cử sơ bộ, các cử tri của mỗi đảng bầu ra người đại diện của đảng mình tham gia cuộc bầu cử tổng thống. Người chiến thắng trong các cuộc bầu cử sơ bộ này sẽ đại diện cho đảng mình trong cuộc bầu cử tổng thống.
Bước 2 Đại Cử Tri Bầu Chọn Tổng Thống
Sau khi các ứng cử viên của mỗi đảng được xác định, cuộc bầu cử chính thức sẽ diễn ra vào Ngày Bầu Cử Tổng Thống (Election Day) thường được tổ chức vào thứ Ba đầu tiên sau ngày 1 tháng 11 trong năm bầu cử. Các cử tri sẽ bỏ phiếu để chọn ra tổng thống và phó tổng thống. Tuy nhiên thay vì bầu trực tiếp tổng thống, họ thực tế là bỏ phiếu cho các đại cử tri của đảng mà họ ủng hộ.
Mỗi bang ở Mỹ có một số lượng đại cử tri nhất định, tương đương với tổng số đại biểu của bang đó trong Quốc hội (Thượng viện với Hạ viện). Tổng số đại cử tri là 538, một ứng cử viên cần đạt ít nhất 270 phiếu đại cử tri để giành chiến thắng.
Bước 3 Đại Cử Tri Bỏ Phiếu Xác Nhận Kết Quả
Vào tháng 12 của năm bầu cử, các đại cử tri sẽ nhóm họp tại thủ đô Washington, D.C., để bỏ phiếu chính thức. Phiếu bầu của các đại cử tri sẽ được tổng hợp công nhận, kết quả này sẽ được chuyển đến Quốc hội để xác nhận vào tháng 1 năm sau. Là một phần quan trọng trong quy trình, vì mặc dù các đại cử tri được bầu ra để đại diện cho cử tri của mình, nhưng trong lý thuyết họ có thể không bỏ phiếu theo kết quả bầu cử của bang mình (mặc dù điều này rất hiếm xảy ra).
Bước 4 Nhậm Chức Tổng Thống
Cuối cùng vào ngày 20 tháng 1 của năm bầu cử tổng thống với phó tổng thống đắc cử sẽ tuyên thệ nhậm chức trong một buổi lễ chính thức gọi là Lễ Nhậm Chức Tổng Thống (Inauguration Day). Đánh dấu sự chuyển giao quyền lực từ tổng thống sắp mãn nhiệm sang người mới.
3. Các Quy Định Quan Trọng trong Luật Bầu Cử Tổng Thống Mỹ
Tuổi Tác và Quốc Tịch Của Tổng Thống
Theo Hiến pháp Mỹ để trở thành tổng thống một người phải
-
Là công dân Mỹ bẩm sinh (born citizen).
-
Ít nhất 35 tuổi.
-
Đã sống ở Mỹ ít nhất 14 năm.
Những yêu cầu này đảm bảo rằng tổng thống có đủ sự hiểu biết và kinh nghiệm về đất nước để lãnh đạo.
Hệ Thống Đại Cử Tri
Hệ thống Đại Cử Tri (Electoral College) là một trong những điểm đặc biệt của bầu cử tổng thống Mỹ. Mỗi bang có một số đại cử tri tương ứng với số ghế của bang đó trong Quốc hội bao gồm hai đại cử tri cho mỗi thượng nghị sĩ và một đại cử tri cho mỗi hạ nghị sĩ. Tổng số đại cử tri là 538, một ứng cử viên cần ít nhất 270 phiếu đại cử tri để giành chiến thắng.
Một đặc điểm quan trọng của hệ thống này là quyền winner-takes-all (người chiến thắng nhận tất cả) mà hầu hết các bang áp dụng. Điều này có nghĩa là ứng cử viên giành được đa số phiếu bầu trong một bang sẽ nhận tất cả phiếu đại cử tri của bang đó ngoại trừ ở Maine và Nebraska, nơi mà phiếu đại cử tri có thể được phân bổ theo tỷ lệ.
Bầu Cử Sơ Bộ và Hội Nghị Đảng
Bầu cử sơ bộ là một phần quan trọng trong quá trình lựa chọn ứng cử viên tổng thống của mỗi đảng. Các đảng sẽ tổ chức bầu cử sơ bộ ở mỗi bang để cử tri có thể bỏ phiếu cho ứng cử viên mà họ ủng hộ. Các đảng cũng tổ chức hội nghị đảng (convention) để chính thức xác nhận ứng cử viên của đảng mình.
Nguyên Tắc Bầu Cử Phổ Thông Quá Trình Xác Nhận Kết Quả
Mặc dù hệ thống đại cử tri quyết định người chiến thắng nhưng kết quả bầu cử phổ thông (popular vote) vẫn có ảnh hưởng lớn đến cuộc bầu cử. Người dân bầu chọn ứng cử viên mà họ muốn làm tổng thống, kết quả bầu cử này sẽ giúp quyết định cách thức phân bổ các phiếu đại cử tri.
Trong trường hợp không có ứng cử viên nào đạt được 270 phiếu đại cử tri thì quyết định cuối cùng sẽ được đưa ra bởi Hạ viện Mỹ nơi mà các đại biểu sẽ bầu chọn giữa hai ứng cử viên hàng đầu.
4. Những Đặc Điểm Đặc Biệt của Bầu Cử Tổng Thống Mỹ
Cuộc Bầu Cử Không Đồng Thời
Mỗi bang tổ chức cuộc bầu cử tổng thống vào cùng một ngày nhưng tính toán xác định kết quả có thể mất thời gian khá lâu. Các bang có thể hoàn tất việc đếm phiếu sớm hay trễ tùy thuộc vào phương thức bỏ phiếu (trực tiếp, qua thư, qua điện tử).
Tính Không Dự Đoán
Một đặc điểm của bầu cử tổng thống Mỹ là tính không dự đoán trước được kết quả cuối cùng. Dù ứng cử viên có thể giành được nhiều phiếu bầu phổ thông nhưng lại có thể không giành chiến thắng trong hệ thống đại cử tri. Ví dụ trong cuộc bầu cử năm 2000, Al Gore giành được nhiều phiếu phổ thông hơn nhưng George W. Bush lại thắng trong cuộc bầu cử đại cử tri.
Luật bầu cử tổng thống Mỹ với hệ thống đại cử tri đặc biệt là một trong những hệ thống bầu cử phức tạp nhưng cũng rất đặc trưng của quốc gia này. Quy trình bầu cử tổng thống không chỉ bao gồm các cuộc bầu cử sơ bộ, hội nghị đảng còn có sự tham gia của cử tri với đại cử tri tạo ra một quá trình lựa chọn tổng thống độc đáo thể hiện đặc trưng của nền dân chủ Mỹ. Mặc dù hệ thống này có nhiều điểm đặc biệt và phức tạp nhưng nó vẫn đảm bảo được tính dân chủ và công bằng trong chọn lựa người lãnh đạo quốc gia.