Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào thị trường quốc tế thì ngành nông nghiệp đóng vai trò chủ lực không chỉ trong đảm bảo an ninh lương thực còn là trụ cột xuất khẩu. Tuy nhiên sản xuất nông nghiệp luôn đối diện với nguy cơ dịch hại ảnh hưởng của các sinh vật gây hại đến cây trồng. Chính vì vậy việc xây dựng một hệ thống pháp lý vững chắc để kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh thực vật là điều tất yếu. Luật Bảo vệ Kiểm dịch Thực vật năm 2013 ra đời trong bối cảnh đó không chỉ để khắc phục những bất cập của các văn bản trước đây còn tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho công tác quản lý nông nghiệp hiện đại.
Khái quát chung về Luật Bảo vệ và Kiểm dịch Thực vật năm 2013
Luật Bảo vệ Kiểm dịch Thực vật năm 2013 được Quốc hội thông qua vào cuối năm 2013 chính thức có hiệu lực từ đầu năm 2015. Đây là văn bản pháp lý toàn diện đồng bộ quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân liên quan đến việc phòng chống sinh vật gây hại, kiểm dịch thực vật quản lý thuốc bảo vệ thực vật.
Luật gồm năm chương với bảy mươi bảy điều, được sắp xếp một cách logic, thể hiện rõ mối quan hệ giữa các lĩnh vực như kiểm dịch, bảo vệ thực vật quản lý hóa chất sử dụng trong nông nghiệp. So với các văn bản pháp luật trước đây, luật này có phạm vi điều chỉnh rộng hơn, tính pháp lý cao hơn đáp ứng tốt hơn yêu cầu thực tiễn sản xuất nông nghiệp và thương mại quốc tế.
Nội dung cơ bản của luật
Trọng tâm của luật là hai lĩnh vực chính gồm bảo vệ thực vật và kiểm dịch thực vật. Trong đó bảo vệ thực vật được hiểu là các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, kiểm soát tiêu diệt sinh vật gây hại. Các biện pháp này bao gồm từ cơ giới, sinh học đến sử dụng thuốc hóa học, phải đảm bảo nguyên tắc an toàn với người, vật nuôi, môi trường, hệ sinh thái.
Kiểm dịch thực vật là hoạt động nhằm ngăn chặn sự lây lan của sinh vật gây hại từ vùng này sang vùng khác hoặc từ nước ngoài vào lãnh thổ Việt Nam. Luật quy định rõ việc kiểm tra thực vật, sản phẩm thực vật nhập khẩu, xuất khẩu, quá cảnh, cũng như vận chuyển nội địa. Các doanh nghiệp khi xuất khẩu nông sản bắt buộc phải có giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật cũng là yêu cầu bắt buộc từ các thị trường lớn như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu.
Một điểm nhấn quan trọng của luật là việc quản lý chặt chẽ thuốc bảo vệ thực vật. Từ khâu thử nghiệm, đăng ký, sản xuất, kinh doanh đến sử dụng thu gom bao bì sau sử dụng đều phải tuân thủ quy trình pháp lý nghiêm ngặt. Luật cũng quy định danh mục các loại thuốc được phép sử dụng, hạn chế sử dụng hoặc cấm hoàn toàn, nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường với sức khỏe cộng đồng.
Vai trò tác động trong thực tiễn
Luật Bảo vệ Kiểm dịch Thực vật có ý nghĩa to lớn trong việc bảo vệ sản xuất nông nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm nông sản Việt Nam. Việc triển khai đồng bộ các quy định của luật đã giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ lây lan dịch hại, đồng thời nâng cao nhận thức của nông dân trong việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn.
Luật cũng tạo điều kiện cho công tác quản lý nhà nước được thực hiện hiệu quả hơn thông qua hệ thống phân cấp rõ ràng từ Trung ương đến địa phương. Các cơ quan chức năng có thể chủ động giám sát vùng trồng, phát hiện sớm dịch hại, khoanh vùng xử lý kịp thời. Đặc biệt trong những năm gần đây khi tình trạng biến đổi khí hậu làm gia tăng nguy cơ dịch bệnh, luật đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc điều tiết hành vi sản xuất đảm bảo an toàn sinh học.
Bên cạnh đó, luật còn đóng vai trò là công cụ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Các đối tác nhập khẩu yêu cầu rất khắt khe về vấn đề kiểm dịch và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Việc tuân thủ luật giúp các doanh nghiệp xuất khẩu đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, hạn chế rủi ro bị trả hàng hay chịu các biện pháp phòng vệ thương mại từ nước ngoài.
Những điểm cần tiếp tục hoàn thiện
Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, nhưng trong quá trình áp dụng luật cũng bộc lộ một số bất cập. Một số quy định còn thiếu hướng dẫn cụ thể khiến địa phương lúng túng trong triển khai. Việc xử lý vi phạm trong lĩnh vực thuốc bảo vệ thực vật vẫn chưa đồng đều, một số trường hợp sử dụng chất cấm nhưng chưa bị xử lý nghiêm.
Ngoài ra, sự phối hợp giữa các cơ quan liên ngành trong kiểm dịch thực vật chưa thực sự hiệu quả. Trong khi đó, yêu cầu từ thị trường quốc tế ngày càng cao, đòi hỏi luật không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ nội địa mà cần hỗ trợ tốt hơn cho hoạt động thương mại toàn cầu.
Công tác tuyên truyền pháp luật đến người dân, đặc biệt là nông dân vùng sâu vùng xa còn hạn chế. Nhiều nông dân chưa tiếp cận được kiến thức khoa học kỹ thuật và pháp luật dẫn đến tình trạng sử dụng thuốc không đúng quy trình, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
Định hướng trong tương lai
Trong thời gian tới, việc sửa đổi bổ sung Luật Bảo vệ Kiểm dịch Thực vật là cần thiết để phù hợp với xu thế hội nhập phát triển bền vững. Nhà nước cần tiếp tục đơn giản hóa thủ tục hành chính, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản lý vùng trồng, truy xuất nguồn gốc giám sát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.
Bên cạnh đó, cần tăng cường đầu tư cho công tác nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực sinh vật học nâng cao năng lực cảnh báo sớm dịch hại. Đồng thời, phát triển mạng lưới kiểm dịch từ trung ương đến địa phương, tạo điều kiện cho cán bộ kỹ thuật được đào tạo chuyên sâu trang bị đầy đủ thiết bị.
Đặc biệt, phải coi việc giáo dục pháp luật cho nông dân là nhiệm vụ thường xuyên. Khi người dân hiểu rõ quy định, nhận thức đúng về tầm quan trọng của kiểm dịch bảo vệ thực vật, họ sẽ chủ động tuân thủ áp dụng các biện pháp an toàn trong sản xuất.
Luật Bảo vệ Kiểm dịch Thực vật 2013 là bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật về nông nghiệp của Việt Nam. Không chỉ đặt nền tảng pháp lý cho việc kiểm soát dịch hại nâng cao chất lượng nông sản còn là công cụ hỗ trợ đắc lực cho hội nhập kinh tế quốc tế. Trong tương lai việc tiếp tục cập nhật hoàn thiện tổ chức thực thi hiệu quả luật này sẽ là yếu tố then chốt để xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, an toàn phát triển bền vững.