Chấp hành pháp luật không phải là khái niệm xa lạ với mỗi công dân sống trong một quốc gia có tổ chức quy định rõ ràng. Là hành vi thể hiện ý thức, trách nhiệm và nhân cách công dân trong việc thực hiện đúng những quy định của pháp luật hiện hành. Khi ai cũng thực hiện tốt nghĩa vụ này xã hội sẽ hình thành một môi trường ổn định, công bằng phát triển. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ nội hàm khái niệm này và nhận thức đúng đắn vai trò của nó trong đời sống. Bài viết này sẽ làm rõ khái niệm chấp hành pháp luật phân biệt với các hình thức thực hiện pháp luật khác đồng thời chỉ ra tầm quan trọng của việc chấp hành pháp luật đối với cá nhân và xã hội.
Chấp hành pháp luật là gì
Chấp hành pháp luật là việc các cá nhân, tổ chức thực hiện đúng và đầy đủ các quy định của pháp luật bằng hành vi tích cực. Khác với tuân thủ pháp luật là việc không làm những điều bị cấm, chấp hành là thực hiện các nghĩa vụ được pháp luật đặt ra. Đây là một trong bốn hình thức thực hiện pháp luật phổ biến gồm tuân thủ, chấp hành, sử dụng và áp dụng pháp luật.
Ví dụ công dân có nghĩa vụ nộp thuế thu nhập cá nhân theo luật thuế hiện hành. Việc chủ động nộp thuế đúng thời hạn là biểu hiện rõ của hành vi chấp hành pháp luật. Hoặc một người điều khiển xe máy luôn mang theo giấy tờ đầy đủ, dừng đèn đỏ đúng quy định cũng là hành vi tích cực của việc chấp hành pháp luật giao thông.
Những biểu hiện cụ thể
Chấp hành pháp luật có thể diễn ra ở nhiều khía cạnh của đời sống. Đó có thể là thực hiện nghĩa vụ công dân như đi bầu cử, tham gia nghĩa vụ quân sự. Đó cũng có thể là những hành vi thường nhật như đổ rác đúng giờ, xây dựng không lấn chiếm, sử dụng mạng xã hội đúng mục đích, khai báo y tế đầy đủ khi có yêu cầu.
Một người bán hàng nhỏ lẻ nếu chủ động đăng ký kinh doanh và nộp thuế theo quy định là đang thực hiện nghĩa vụ chấp hành pháp luật về kinh doanh. Một học sinh đi học đúng giờ, tuân thủ nội quy trường lớp, không quay cóp bài thi là đang chấp hành các quy định pháp luật trong lĩnh vực giáo dục.
Điều quan trọng là chấp hành không đơn thuần là làm theo vì bị ép buộc, mà phải xuất phát từ nhận thức cá nhân từ việc hiểu rõ mình đang sống trong một xã hội cần có trật tự, kỷ cương và luật lệ chung.
Ý thức chấp hành pháp luật
Ý thức chấp hành pháp luật là trạng thái tinh thần phản ánh mức độ hiểu biết, tin tưởng và sẵn sàng thực hiện quy định của pháp luật. Đây là yếu tố mang tính quyết định đến hiệu quả thực thi pháp luật trong đời sống. Một người có thể học cao, hiểu luật nhưng không có ý thức thì vẫn có thể vi phạm. Ngược lại có người không hiểu hết luật nhưng nhờ vào ý thức cộng đồng, tinh thần trách nhiệm mà họ luôn nỗ lực hành xử đúng mực.
Ý thức pháp luật được hình thành từ giáo dục gia đình, nhà trường, xã hội và cả môi trường sống xung quanh. Khi lớn lên trong một cộng đồng tôn trọng luật pháp, cá nhân dễ hình thành thói quen tốt. Một đứa trẻ lớn lên trong môi trường mà cha mẹ luôn chấp hành luật giao thông, tôn trọng hàng xóm thì cũng sẽ thấm dần tinh thần đó.
Việc nâng cao ý thức chấp hành pháp luật không thể chỉ trông cậy vào chế tài hay xử phạt. Quan trọng là tạo điều kiện để người dân hiểu, tiếp cận và có lòng tin với luật pháp. Cần phổ biến pháp luật một cách gần gũi, dễ hiểu và thường xuyên qua các kênh truyền thông, giáo dục chính quy và phi chính quy.
Vai trò đối với xã hội
Chấp hành pháp luật là điều kiện tiên quyết để duy trì trật tự xã hội. Trong một xã hội mà người dân không thực hiện nghĩa vụ, chỉ lo quyền lợi cá nhân, thì tình trạng vi phạm, lách luật, chống đối sẽ trở nên phổ biến. Khi đó pháp luật mất đi hiệu lực, nhà nước khó quản lý và xã hội dễ rơi vào bất ổn.
Khi người dân tự giác chấp hành, nhà nước sẽ giảm bớt gánh nặng kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm. Ngân sách không phải dồn cho cưỡng chế, xử lý mà có thể tập trung cho phát triển hạ tầng, y tế, giáo dục.
Bên cạnh đó chấp hành pháp luật cũng là biểu hiện của lòng yêu nước. Một quốc gia phát triển không thể chỉ dựa vào tài nguyên hay vị trí địa lý mà cần một cộng đồng dân cư có trách nhiệm, sống có nguyên tắc. Chấp hành pháp luật góp phần nâng cao uy tín của quốc gia trên trường quốc tế, thu hút đầu tư, tạo môi trường kinh doanh minh bạch.
Giấy xác nhận chấp hành pháp luật tại địa phương
Trong nhiều thủ tục hành chính như xin việc, du học, đăng ký kết hôn với người nước ngoài, công dân cần nộp giấy xác nhận chấp hành pháp luật tại địa phương. Đây là văn bản do cơ quan có thẩm quyền cấp, xác nhận rằng công dân đó trong thời gian cư trú không vi phạm pháp luật, không có tiền án tiền sự, không vi phạm quy định dân cư hoặc an ninh trật tự.
Việc cấp giấy này góp phần minh bạch hóa hồ sơ, giúp các cơ quan hoặc đơn vị có cơ sở để xem xét nhân thân và độ tin cậy của người được xác nhận. Nó cũng là một hình thức ghi nhận sự chấp hành pháp luật ở mức độ cụ thể và rõ ràng hơn so với đánh giá cảm tính.
Chấp hành pháp luật là nghĩa vụ là quyền lợi và là biểu hiện văn minh của một xã hội phát triển. Khi mỗi người dân hiểu rõ giá trị của việc chấp hành chủ động thực hiện các quy định trong mọi mặt đời sống thì đó là lúc pháp luật phát huy được vai trò tối cao của mình. Việc giáo dục ý thức chấp hành không chỉ cần từ phía nhà nước còn từ mỗi gia đình, trường học với chính người dân. Trong một xã hội mà chấp hành pháp luật trở thành thói quen thì đó chính là nền tảng vững chắc cho sự công bằng, kỷ cương phát triển bền vững.