Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng việc công dân Việt Nam ra nước ngoài học tập làm việc du lịch hay đoàn tụ gia đình đã trở nên phổ biến. Cùng với đó những quy định pháp lý liên quan đến xuất cảnh nhập cảnh ngày càng đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ quyền lợi cá nhân đồng thời bảo đảm an ninh quốc gia. Luật Xuất cảnh nhập cảnh của công dân Việt Nam ra đời liên tục được cập nhật nhằm đáp ứng yêu cầu mới trong công tác quản lý cũng như tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân khi thực hiện quyền tự do đi lại.
Khái quát về Luật Xuất cảnh nhập cảnh của công dân Việt Nam
Luật Xuất cảnh nhập cảnh của công dân Việt Nam được Quốc hội thông qua lần đầu vào năm 2019 có hiệu lực từ tháng 7 năm 2020. Đây là văn bản pháp luật quan trọng quy định đầy đủ về quyền, nghĩa vụ của công dân trong lĩnh vực xuất nhập cảnh, điều kiện để được cấp hộ chiếu, các trường hợp bị tạm hoãn hoặc cấm xuất cảnh, quy trình kiểm soát tại cửa khẩu cũng như trách nhiệm của các cơ quan chức năng.
Không dừng lại ở việc thiết lập một hành lang pháp lý rõ ràng, Luật còn thể hiện xu hướng cải cách hành chính thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực quản lý xuất nhập cảnh. Đến năm 2023, Quốc hội tiếp tục sửa đổi bổ sung một số điều nhằm hoàn thiện khung pháp lý hướng đến việc xây dựng một hệ thống quản lý xuất nhập cảnh hiện đại hiệu quả phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Những quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
Theo quy định hiện hành, mọi công dân Việt Nam có quyền được cấp hộ chiếu phổ thông để thực hiện hoạt động xuất nhập cảnh. Hộ chiếu này có thể là dạng giấy thông thường hoặc điện tử có gắn chip. Người đủ 14 tuổi có thể tự mình xin cấp hộ chiếu mà không cần người giám hộ.
Công dân có quyền sử dụng hộ chiếu để thực hiện các thủ tục ra vào lãnh thổ Việt Nam cũng như các quốc gia khác miễn là không vi phạm các điều kiện luật định. Đồng thời người dân có quyền khiếu nại kiến nghị nếu phát hiện sai sót trong thông tin hoặc bị từ chối xuất nhập cảnh một cách không rõ ràng.
Song song với các quyền lợi đó công dân cũng có nghĩa vụ tuân thủ pháp luật trong và ngoài nước. Khi ra nước ngoài người Việt Nam cần hành xử đúng chuẩn mực, không vi phạm quy định sở tại không mang theo hàng hóa cấm không gây phương hại đến quan hệ đối ngoại của Việt Nam. Nếu mất hộ chiếu công dân phải báo ngay cho cơ quan chức năng để được cấp lại hoặc hủy bỏ giấy tờ cũ.
Điều kiện xuất cảnh và nhập cảnh theo quy định
Việc xuất cảnh của công dân Việt Nam được thực hiện khi người đó có hộ chiếu hợp lệ và không thuộc một trong các trường hợp bị tạm hoãn hoặc cấm xuất cảnh. Những trường hợp bị hạn chế xuất cảnh bao gồm người đang bị điều tra hình sự đang thi hành án, nợ thuế lớn có nghĩa vụ dân sự chưa hoàn thành theo quyết định của tòa án.
Đối với nhập cảnh công dân Việt Nam có quyền trở về nước bất cứ lúc nào miễn là có hộ chiếu còn giá trị và không thuộc diện bị tước quốc tịch hoặc đang có lệnh truy nã quốc tế. Các thủ tục nhập cảnh hiện nay đã được đơn giản hóa rất nhiều đặc biệt tại các sân bay quốc tế có hệ thống kiểm soát tự động giúp rút ngắn thời gian chờ đợi và hạn chế tiếp xúc không cần thiết.
Những điểm mới nổi bật từ năm 2025
Từ đầu năm 2025 nhiều thay đổi quan trọng sẽ chính thức được triển khai nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và bảo đảm an toàn an ninh quốc gia. Một trong những điểm đáng chú ý là việc thu thập dữ liệu sinh trắc học tại cửa khẩu. Theo đó ảnh chân dung và dấu vân tay của công dân sẽ được ghi nhận và lưu trữ trong cơ sở dữ liệu quốc gia về xuất nhập cảnh.
Việc không còn đóng dấu xác nhận vào hộ chiếu khi qua cửa khẩu cũng là một thay đổi lớn. Dữ liệu điện tử sẽ thay thế hoàn toàn dấu mực truyền thống giúp giảm thao tác thủ công đồng thời hỗ trợ việc theo dõi lịch sử xuất nhập cảnh của mỗi công dân một cách chính xác hơn.
Hệ thống kiểm soát tự động sẽ được triển khai rộng rãi tại các sân bay, cửa khẩu đường bộ và đường biển lớn. Khi đó người dân chỉ cần quét hộ chiếu, vân tay hoặc khuôn mặt để làm thủ tục mà không cần tiếp xúc trực tiếp với cán bộ kiểm soát.
Những thay đổi này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian tăng tính bảo mật mà còn là bước đi phù hợp với xu hướng chuyển đổi số trong quản lý nhà nước. Tuy nhiên nó cũng đòi hỏi người dân cần nâng cao ý thức tự giác bảo vệ thông tin cá nhân và chủ động cập nhật các hướng dẫn sử dụng hệ thống mới.
Trách nhiệm của các cơ quan chức năng
Để bảo đảm thực thi hiệu quả Luật Xuất cảnh nhập cảnh, nhiều cơ quan nhà nước cùng tham gia phối hợp. Bộ Công an là đơn vị chủ trì trong việc cấp phát hộ chiếu kiểm soát xuất nhập cảnh tại cửa khẩu thu thập với lưu trữ thông tin sinh trắc học. Bộ Ngoại giao có trách nhiệm xử lý các trường hợp đặc biệt cấp hộ chiếu ngoại giao hoặc công vụ cũng như bảo hộ công dân ở nước ngoài.
Ngoài ra các bộ ngành khác như Quốc phòng, Tài chính, Giao thông vận tải cũng tham gia vào hệ thống giám sát và quản lý thông qua việc phối hợp chia sẻ dữ liệu và bảo đảm an ninh tại các điểm tiếp giáp biên giới, sân bay quốc tế.
Luật Xuất cảnh nhập cảnh của công dân Việt Nam là nền tảng pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi người dân đồng thời kiểm soát hiệu quả các hoạt động ra vào lãnh thổ. Những cải cách gần đây đặc biệt là từ năm 2025 cho thấy quyết tâm của nhà nước trong hiện đại hóa lĩnh vực quản lý xuất nhập cảnh theo hướng minh bạch, tiện lợi, an toàn.
Mỗi công dân khi thực hiện quyền xuất nhập cảnh cần chủ động tìm hiểu quy định pháp luật thực hiện đúng thủ tục bảo vệ thông tin cá nhân phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng khi có yêu cầu. Chỉ khi có sự hợp tác giữa nhà nước và người dân thì hệ thống quản lý xuất nhập cảnh mới phát huy tối đa hiệu quả phục vụ tốt nhất cho lợi ích quốc gia với từng cá nhân trong xã hội hiện đại.