Trong nhiều năm qua sử dụng rượu bia đã trở thành một thói quen phổ biến trong đời sống sinh hoạt với giao tiếp xã hội của người dân Việt Nam. Tuy nhiên mặt trái của rượu bia là điều không thể phủ nhận. Từ những vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng đến các hành vi bạo lực gia đình hay ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng rượu bia đã và đang để lại hậu quả lớn đối với toàn xã hội. Trước thực trạng đó Luật Phòng chống tác hại của rượu bia năm 2019 được Quốc hội thông qua nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc kiểm soát mức tiêu thụ giảm thiểu các hệ lụy từ rượu bia.
Mục tiêu và tinh thần chung của luật
Luật Phòng chống tác hại của rượu bia không nhằm cấm tuyệt đối việc sản xuất hay sử dụng rượu bia mà tập trung điều tiết hành vi tiêu dùng một cách hợp lý. Mục tiêu của luật là bảo vệ sức khỏe cộng đồng phòng ngừa các nguy cơ xã hội từ việc sử dụng rượu bia không kiểm soát. Đồng thời luật cũng thúc đẩy việc xây dựng môi trường sống an toàn lành mạnh và trách nhiệm hơn trong văn hóa sử dụng đồ uống có cồn.
Luật quy định rõ các nguyên tắc trong việc phòng chống tác hại bao gồm đảm bảo quyền được sống trong môi trường không có tác hại từ rượu bia thúc đẩy sự tham gia của toàn xã hội và chú trọng đến công tác giáo dục truyền thông thay đổi nhận thức.
Các hành vi bị nghiêm cấm theo quy định
Một trong những nội dung trọng tâm của luật là danh mục những hành vi bị nghiêm cấm để đảm bảo mục tiêu kiểm soát hiệu quả. Trong đó có thể kể đến các hành vi như ép buộc người khác uống rượu bia nhất là với phụ nữ trẻ em và người không có khả năng tự chủ. Người dưới 18 tuổi bị cấm hoàn toàn trong việc sử dụng mua bán và vận chuyển rượu bia.
Ngoài ra luật cũng nghiêm cấm hành vi quảng cáo rượu có nồng độ cồn từ 15 độ trở lên trên các phương tiện thông tin đại chúng trong khung giờ dành cho trẻ em hoặc tại các địa điểm công cộng. Việc khuyến khích sử dụng rượu bia thông qua các chương trình khuyến mại giảm giá trúng thưởng cũng bị hạn chế.
Đặc biệt điều luật gây chú ý lớn trong dư luận là quy định về việc không điều khiển phương tiện giao thông sau khi sử dụng rượu bia dưới bất kỳ hình thức nào. Đây được xem là biện pháp mạnh tay nhất từ trước đến nay nhằm giảm thiểu tai nạn giao thông do rượu bia gây ra.
Trách nhiệm của cá nhân tổ chức và cộng đồng
Luật xác định rõ vai trò của từng chủ thể trong việc phòng chống tác hại của rượu bia. Cá nhân có nghĩa vụ tuân thủ các quy định của pháp luật và không thực hiện các hành vi bị cấm. Gia đình có trách nhiệm giáo dục người thân nhất là trẻ em về tác hại của rượu bia cũng như tạo môi trường sống lành mạnh không khuyến khích việc sử dụng.
Cơ sở sản xuất và kinh doanh rượu bia phải tuân thủ các điều kiện về giấy phép nhãn mác kiểm soát chất lượng và bán đúng đối tượng. Các cơ quan truyền thông cần có trách nhiệm trong việc đưa tin không khuyến khích hành vi lạm dụng rượu bia và góp phần nâng cao nhận thức xã hội.
Nhà trường tổ chức xã hội đoàn thể cũng được khuyến khích triển khai các chương trình tuyên truyền giáo dục phù hợp với từng lứa tuổi từng nhóm đối tượng để thay đổi hành vi từ nhận thức đến thực tiễn.
Giảm thiểu tác hại trong giao thông và y tế
Lĩnh vực giao thông là một trong những điểm nóng về hậu quả của việc lạm dụng rượu bia. Luật đã đặt ra yêu cầu bắt buộc với người điều khiển phương tiện không được uống rượu bia trước khi tham gia giao thông. Các lực lượng chức năng như cảnh sát giao thông có quyền dừng xe kiểm tra nồng độ cồn xử phạt hành chính hoặc xử lý hình sự với hành vi vi phạm.
Trong lĩnh vực y tế luật yêu cầu tăng cường sàng lọc phát hiện sớm các rối loạn liên quan đến sử dụng rượu bia trong hệ thống chăm sóc sức khỏe. Người dân được khuyến khích tiếp cận dịch vụ tư vấn cai rượu phục hồi chức năng và các hình thức hỗ trợ khác nhằm hạn chế hậu quả lâu dài đối với sức khỏe thể chất và tâm thần.
Tăng cường quản lý sản xuất phân phối và tiêu dùng
Luật quy định rõ ràng về điều kiện cấp phép sản xuất kinh doanh rượu bia. Các cơ sở phải đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng có nguồn gốc xuất xứ minh bạch và tuân thủ các quy định về quảng cáo tiếp thị. Rượu bia không rõ nguồn gốc rượu thủ công pha chế không kiểm soát có thể bị tịch thu và xử lý nghiêm khắc.
Với người tiêu dùng luật khuyến nghị hạn chế sử dụng rượu bia trong các dịp lễ tết cưới hỏi và không sử dụng khi đang có vấn đề về sức khỏe hoặc đang sử dụng thuốc điều trị bệnh. Bên cạnh đó chính quyền địa phương được phép giới hạn thời gian bán rượu bia tại các điểm công cộng nếu cần thiết.
Một số kết quả bước đầu và thách thức trong thực thi
Kể từ khi luật có hiệu lực nhiều chuyển biến tích cực đã được ghi nhận trong ý thức người dân về tác hại của rượu bia. Tình trạng lái xe sau khi uống rượu giảm đáng kể số vụ tai nạn giao thông liên quan đến đồ uống có cồn cũng đã được kiểm soát tốt hơn. Tuy nhiên bên cạnh những tín hiệu tích cực vẫn còn không ít thách thức trong quá trình thực thi.
Nhiều địa phương còn lúng túng trong việc triển khai đồng bộ các giải pháp từ tuyên truyền đến kiểm tra xử lý. Một bộ phận người dân vẫn giữ tâm lý xem nhẹ hậu quả đặc biệt trong các dịp lễ hội nơi phong tục uống rượu được coi là truyền thống khó bỏ. Việc tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ cai nghiện chưa được phổ biến rộng rãi.
Mặt khác công tác giám sát quản lý rượu thủ công tại hộ gia đình hay các cơ sở nhỏ lẻ vẫn còn kẽ hở khiến rượu không an toàn tiếp tục lưu hành ngoài thị trường gây nguy cơ ngộ độc cao.
Định hướng phát triển và giải pháp lâu dài
Để Luật Phòng chống tác hại của rượu bia phát huy hiệu quả cần có sự vào cuộc mạnh mẽ và đồng bộ của các cấp chính quyền tổ chức xã hội và từng cá nhân. Trước hết phải tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục thay đổi nhận thức sâu sắc hơn về tác hại của rượu bia. Truyền thông phải kiên trì lan tỏa lối sống lành mạnh không rượu bia nhất là trong giới trẻ.
Bên cạnh đó cần hoàn thiện hệ thống pháp lý hướng dẫn thi hành cụ thể hóa các chế tài xử phạt đủ sức răn đe. Cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra giám sát cả đầu vào sản xuất lẫn đầu ra tiêu thụ nhằm ngăn chặn rượu bia không an toàn.
Về lâu dài cần xây dựng môi trường văn hóa không rượu bia tại nơi làm việc trường học và trong cộng đồng. Các mô hình thí điểm không rượu bia tại một số địa phương nếu thành công nên được nhân rộng và phát triển thành phong trào.
Luật Phòng chống tác hại của rượu bia năm 2019 là một bước tiến quan trọng trong xây dựng lối sống văn minh hiện đại an toàn cho cộng đồng. Luật không chỉ giới hạn ở mặt quản lý còn mang tính giáo dục định hướng lâu dài. Sự thành công của luật phụ thuộc vào trách nhiệm với hành động cụ thể của từng cá nhân tổ chức. Nếu được thực hiện nghiêm túc kiên trì Luật sẽ trở thành công cụ hữu hiệu góp phần bảo vệ sức khỏe nâng cao chất lượng sống gìn giữ một xã hội kỷ cương văn minh.