Tiết kiệm chống lãng phí không chỉ là một khẩu hiệu mang tính tuyên truyền mà đã trở thành một nguyên tắc nền tảng trong quản lý kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam tinh thần tiết kiệm sử dụng hiệu quả nguồn lực quốc gia được thể chế hóa rõ nét trong Luật thực hành tiết kiệm chống lãng phí năm 2013. Trải qua hơn một thập kỷ triển khai luật đã khẳng định vai trò quan trọng trong bảo đảm kỷ cương tài chính công góp phần phát triển bền vững. Bài viết này sẽ trình bày tổng quan luật gốc năm 2013 cùng với các nội dung cập nhật mới nhất tính đến năm 2025.
Bối cảnh ra đời mục tiêu của luật năm 2013
Luật thực hành tiết kiệm chống lãng phí năm 2013 được Quốc hội thông qua vào cuối năm 2013 có hiệu lực từ giữa năm 2014. Văn bản này được xây dựng trên cơ sở kế thừa cập nhật luật cũ ban hành năm 2005 nhằm hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật về quản lý tài sản công ngân sách nhà nước và các nguồn lực kinh tế xã hội khác.
Mục tiêu lớn nhất của luật là thiết lập cơ chế quản lý chặt chẽ hiệu quả minh bạch đối với các hoạt động có nguy cơ gây thất thoát lãng phí. Đồng thời khuyến khích người dân cơ quan tổ chức cùng tham gia vào quá trình giám sát phát hiện xử lý các hành vi thiếu trách nhiệm trong việc sử dụng nguồn lực công.
Những nội dung cơ bản của luật năm 2013
Luật gồm năm chương với tám mươi điều quy định đầy đủ các nội dung từ khái niệm mục tiêu nguyên tắc đến trách nhiệm của từng chủ thể tham gia. Một số điểm cốt lõi trong luật có thể kể đến như sau
Thứ nhất là phạm vi điều chỉnh rất rộng bao gồm không chỉ khu vực nhà nước mà còn cả khu vực tư nhân tổ chức xã hội hộ gia đình và cá nhân. Phản ánh tinh thần khuyến khích toàn xã hội cùng thực hành tiết kiệm chống lãng phí.
Thứ hai là quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan tổ chức trong việc xây dựng kế hoạch thực hành tiết kiệm triển khai biện pháp cụ thể báo cáo kết quả công khai.
Thứ ba là thiết lập cơ chế giám sát từ nhiều phía bao gồm cơ quan thanh tra kiểm toán đại biểu dân cử tổ chức chính trị xã hội đặc biệt là người dân. Là điểm tiến bộ thể hiện tinh thần dân chủ minh bạch trong quản lý nhà nước.
Thứ tư là luật quy định chi tiết về việc công khai ngân sách sử dụng tài sản công định mức chi tiêu cùng quá trình mua sắm thiết bị để ngăn ngừa lãng phí từ giai đoạn đầu.
Các lĩnh vực trọng tâm cần thực hành tiết kiệm
Luật xác định một số lĩnh vực ưu tiên áp dụng như quản lý ngân sách nhà nước sử dụng vốn đầu tư công mua sắm tài sản công quản lý đất đai khai thác tài nguyên thiên nhiên hoạt động công vụ và tiêu dùng trong đời sống xã hội.
Chẳng hạn trong lĩnh vực đầu tư công luật yêu cầu phải lập kế hoạch chi tiết đánh giá hiệu quả kiểm soát chặt chẽ tiến độ thực hiện để tránh thất thoát kéo dài đội vốn hoặc công trình kém chất lượng.
Trong lĩnh vực giáo dục y tế hành chính nhà nước luật cũng yêu cầu việc sử dụng tài sản thiết bị nhân lực và thời gian lao động phải bảo đảm hiệu quả tránh tình trạng mua sắm lãng phí hoặc sử dụng không đúng mục đích.
Những cập nhật chính sách mới nhất
Tính đến năm 2025 luật gốc năm 2013 vẫn còn hiệu lực thi hành chưa có phiên bản thay thế chính thức. Tuy nhiên hàng năm Chính phủ vẫn ban hành các chương trình hành động cụ thể để hướng dẫn triển khai luật sát với thực tiễn.
Mới đây chương trình tổng thể thực hành tiết kiệm chống lãng phí năm 2025 được Thủ tướng phê duyệt. Nội dung tập trung vào sáu nhóm nhiệm vụ lớn bao gồm giảm chi thường xuyên trong ngân sách nhà nước tiết kiệm trong mua sắm công hạn chế sử dụng tài sản không đúng quy định thúc đẩy số hóa trong quản lý tài sản kiểm soát chặt đầu tư công.
Ngoài ra Thủ tướng đã có chỉ đạo yêu cầu các bộ ngành địa phương tăng cường kiểm tra giám sát sử dụng vốn đầu tư công đẩy nhanh giải ngân cắt giảm chi tiêu không cần thiết. Những chỉ đạo này phù hợp với mục tiêu kép vừa thúc đẩy tăng trưởng vừa siết chặt kỷ luật tài khóa.
Hướng sửa đổi luật trong thời gian tới
Mặc dù luật năm 2013 đã đem lại nhiều kết quả tích cực nhưng thực tiễn triển khai cũng cho thấy một số hạn chế cần được khắc phục trong thời gian tới. Một số vấn đề nổi bật như cơ chế xử lý hành vi lãng phí còn nhẹ tính răn đe chưa cao công cụ giám sát cộng đồng chưa thật hiệu quả với mức độ công khai minh bạch thông tin chưa đáp ứng được kỳ vọng.
Do đó việc sửa đổi toàn diện luật đang được đặt ra. Dự kiến trong năm 2025 hoặc 2026 Chính phủ sẽ trình Quốc hội dự thảo luật sửa đổi bổ sung với nhiều nội dung đổi mới đáng chú ý.
Theo hướng nghiên cứu luật sửa đổi sẽ bổ sung khái niệm chi tiết hơn về lãng phí thiết lập các chỉ số đánh giá định lượng mức độ tiết kiệm hoàn thiện chế tài xử lý tăng tính bắt buộc trong công khai thông tin liên quan đến tài chính công.
Ngoài ra luật cũng sẽ xác định rõ cơ chế khuyến khích cá nhân tổ chức phát hiện tố cáo hành vi lãng phí đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý giám sát sử dụng nguồn lực công.
Luật thực hành tiết kiệm chống lãng phí năm 2013 là một trong những văn bản pháp lý có vai trò đặc biệt trong quản lý nhà nước với định hướng phát triển kinh tế bền vững. Với các quy định rõ ràng chặt chẽ cùng với tinh thần khuyến khích toàn xã hội cùng tham gia luật đã từng bước hình thành văn hóa tiết kiệm với ý thức chống lãng phí trong các hoạt động thường ngày.
Tuy nhiên để luật thực sự đi vào đời sống phát huy hiệu quả cao hơn nữa việc cập nhật sửa đổi phù hợp với bối cảnh mới là điều tất yếu. Trong thời gian tới kỳ vọng luật sửa đổi sẽ có những cải cách mạnh mẽ giúp nâng cao hiệu lực pháp lý tạo động lực cho quá trình đổi mới quản trị công thực hành tiết kiệm toàn diện trong mọi lĩnh vực của đời sống.