Chấm dứt hợp đồng là một yếu tố thường gặp trong quan hệ lao động và nhiều loại hợp đồng khác. Khi chấm dứt diễn ra không đúng quy định pháp luật thì được gọi là chấm dứt trái pháp luật. Có thể phát sinh từ người sử dụng lao động hoặc người lao động dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về mặt tài chính, nhân sự và uy tín pháp lý. Bài viết sẽ làm rõ khái niệm, các tình huống thường gặp, hậu quả với cách bảo vệ quyền lợi khi hợp đồng bị chấm dứt trái pháp luật.
Chấm dứt hợp đồng trái pháp luật là gì
Chấm dứt hợp đồng trái pháp luật là việc kết thúc hợp đồng trước thời điểm hoặc điều kiện đã được thỏa thuận mà việc chấm dứt đó là vi phạm quyền lợi nghĩa vụ của các bên theo quy định pháp luật.
Đối với hợp đồng lao động, luật quy định rất nghiêm ngặt về các trường hợp được phép chấm dứt. Nếu bên sử dụng lao động sa thải không đúng lý do không tuân thủ quy trình thì hành vi này sẽ được coi là sa thải trái pháp luật. Tương tự nếu người lao động từ bỏ công việc nhưng không hoàn thành nghĩa vụ báo trước theo hợp đồng thì việc đơn phương chấm dứt đó cũng là trái pháp luật.
Tình huống chấm dứt hợp đồng trái pháp luật
Chấm dứt trước thời hạn không lý do
Nhiều hợp đồng lao động xác định thời hạn cụ thể như một năm, hai năm. Khi một bên tự ý đơn phương chấm dứt trước khi hết hạn mà không có cơ sở pháp lý hoặc không có sự thỏa thuận, đó là hành vi trái pháp luật. Với người sử dụng lao động, rủi ro lớn nhất nằm ở khoản bồi thường do vi phạm hợp đồng cùng nguy cơ người lao động khởi kiện yêu cầu nhận lại quyền lợi.
Sa thải không đúng quy trình hoặc lý do bị cấm
Luật lao động quy định các nguyên nhân được phép sa thải hợp pháp như bỏ việc nhiều ngày hay vi phạm kỷ luật nghiêm trọng hay bị tòa án tuyên án,… Nếu người sử dụng lao động sa thải vì lý do như phàn nàn về điều kiện làm việc do mang thai hoặc luật định khác thì việc sa thải đó không chỉ trái pháp luật mà còn vi phạm luật bảo vệ lao động.
Người lao động đơn phương chấm dứt không thông báo
Một số người lao động chọn nghỉ việc đột ngột mà không báo trước theo hợp đồng hoặc pháp luật. Như vậy họ vi phạm thỏa thuận và bên sử dụng lao động có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại thực tế do sự đơn phương này gây ra.
Hệ quả pháp lý của chấm dứt trái pháp luật
Người sử dụng lao động
Nếu chấm dứt hợp đồng trái pháp luật người sử dụng lao động có thể phải
-
Bồi thường cho người lao động phần lương đã thoả thuận còn thiếu trong thời gian hợp đồng còn hiệu lực.
-
Trả lại trợ cấp thôi việc nếu đã chi trả không đúng quy định.
-
Nộp tiếp đóng bảo hiểm cho phần thời gian đã vi phạm.
-
Nộp số tiền phạt vi phạm vào quỹ bảo hiểm xã hội nếu hành vi vi phạm nghiêm trọng.
Người lao động
Khi người lao động chấm dứt trái pháp luật thì có thể phải bồi thường phần thiệt hại cho người sử dụng lao động. Mức bồi thường thường là chi phí đào tạo với tổn thất do việc tuyển người mới hoặc chi phí khác minh chứng được thực tế.
Cơ sở pháp lý xử lý
Cơ quan bảo vệ quyền lợi lao động với thanh tra lao động hoặc tòa án có thẩm quyền sẽ xem xét dựa trên hợp đồng đã ký, nội quy với quy định pháp luật. Khi phát hiện vi phạm, họ có thể yêu cầu bồi thường phục hồi hợp đồng hoặc trả lại quyền lợi đã mất.
Các bước giải quyết khi bị chấm dứt trái pháp luật
Đối với người lao động
-
Thu thập chứng cứ như hợp đồng, biên bản, chứng từ tiền lương, email, tin nhắn để chứng minh lý do xin nghỉ hoặc bị sa thải.
-
Gửi đơn hoặc khiếu nại tới ban quản lý lao động, thanh tra lao động địa phương hay khởi kiện tại tòa án lao động địa phương trong thời gian quy định.
-
Yêu cầu bồi thường thiệt hại phục hồi hợp đồng hoặc nhận trợ cấp thôi việc đúng luật.
Đối với người sử dụng lao động
Nếu người lao động đơn phương nghỉ không đúng quy trình thì có thể
-
Yêu cầu người lao động bồi thường theo thiệt hại thực tế mà mình có chứng cứ chứng minh.
-
Nếu quá trình khởi kiện có lỗi, người sử dụng lao động cần chứng minh chi phí đã phát sinh liên quan đến việc tuyển người mới hoặc tổn thất do thiếu nhân lực.
Cách phòng tránh chấm dứt trái pháp luật
Trong quan hệ lao động
Người sử dụng lao động nên xây dựng nội quy rõ ràng quy định điều kiện sa thải, quy trình khi người lao động vi phạm. Khi muốn sa thải cần lập biên bản vi phạm triệu tập người lao động theo quy trình hoàn thiện giấy tờ theo quy định giải thích rõ quyền lợi.
Người lao động khi muốn nghỉ cần
-
Kiểm tra lại hợp đồng xem quy định thời gian thử việc, thời gian báo trước.
-
Thông báo bằng văn bản tới người sử dụng lao động đúng thời hạn.
-
Gặp để thương lượng điều kiện chấm dứt nhằm không xảy ra tranh chấp.
Trong hợp đồng dân sự
Với các hợp đồng mua bán, dịch vụ, hợp đồng xây dựng, bản thỏa thuận cần có điều khoản về cách thức chấm dứt bồi thường cùng phương thức thông báo trước và điều kiện bất khả kháng. Giúp hạn chế tranh chấp với quy định rõ khi đơn phương chấm dứt đúng hoặc sai.
Hạn chế giữa hợp đồng dân sự và hợp đồng lao động
Hai loại hợp đồng này có điểm khác biệt đáng kể khi chấm dứt trái pháp luật. Hợp đồng dân sự linh hoạt hơn nhưng vẫn yêu cầu bồi thường thực hiện điều khoản chấm dứt. Hợp đồng lao động bổ sung chế tài bảo vệ lao động như trợ cấp thôi việc duy trì bảo hiểm với bồi thường rõ ràng. Khi bị sa thải hoặc nghỉ trái pháp luật, bên bị thiệt hại được bảo vệ mạnh hơn.
Chấm dứt hợp đồng trái pháp luật là vấn đề phổ biến nhưng dễ dẫn đến hệ quả nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời. Mỗi bên trong hợp đồng đều cần hiểu rõ quyền trách nhiệm của mình khi đơn phương chấm dứt. Người lao động cần tuân thủ quy trình bảo vệ quyền lợi. Người sử dụng lao động cần thực hiện chặt chẽ, minh bạch. Khi xảy ra tranh chấp cần bảo lưu chứng cứ phản ánh tới cơ quan có thẩm quyền hay khởi kiện theo luật để được giải quyết công bằng. Một hợp đồng được thực hiện đúng luật là cơ sở để xây dựng quan hệ tin cậy bền vững giữa các bên.