Trong bối cảnh thế giới không ngừng biến động bởi thiên tai dịch bệnh cả khủng hoảng kinh tế biến đổi khí hậu khiến việc xây dựng một hệ thống dự trữ quốc gia hiệu quả đóng vai trò sống còn. Tại Việt Nam Luật Dự trữ quốc gia số 22 năm 2012 do Quốc hội ban hành là nền tảng pháp lý quan trọng nhằm thiết lập cơ chế tổ chức quản lý sử dụng hiệu quả nguồn lực dự trữ. Qua hơn một thập kỷ triển khai luật này đã góp phần bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô hỗ trợ người dân trong thiên tai giữ vững an ninh quốc phòng.
Tổng quan về luật
Luật Dự trữ quốc gia năm 2012 được Quốc hội thông qua ngày 20 tháng 11 năm 2012 chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2013. Quy định cụ thể về hoạt động xây dựng quản lý sử dụng giám sát nguồn dự trữ quốc gia là hệ thống vật tư hàng hóa thiết yếu do Nhà nước tổ chức dự trữ để đáp ứng nhu cầu cấp bách trong các trường hợp đặc biệt như thiên tai, dịch bệnh, thảm họa, chiến tranh hay khủng hoảng an ninh.
Theo luật dự trữ quốc gia không phải là dự trữ thông thường hay dự trữ kinh doanh mà được Nhà nước thực hiện với mục tiêu bảo đảm ổn định quốc gia trong các tình huống khẩn cấp quy định rõ nguyên tắc hình thành với tổ chức sử dụng bảo quản hàng dự trữ đồng thời xác định cơ quan quản lý với quy trình điều phối giữa các cấp.
Mục tiêu vai trò của dự trữ quốc gia
Luật đề ra mục tiêu xây dựng một hệ thống dự trữ hiện đại có quy mô phù hợp với nhu cầu thực tế có khả năng huy động nhanh chóng khi cần thiết. Vai trò của dự trữ quốc gia không chỉ dừng lại ở khía cạnh hỗ trợ nhân đạo mà còn góp phần ổn định kinh tế đảm bảo an sinh xã hội giữ vững trật tự an ninh quốc gia.
Trong thời bình dự trữ quốc gia giúp nhà nước chủ động điều tiết thị trường tránh khủng hoảng lương thực kiểm soát lạm phát hỗ trợ phát triển nông thôn. Khi thiên tai xảy ra nguồn hàng dự trữ được xuất cấp kịp thời để cứu trợ đồng bào khắc phục hậu quả ổn định đời sống nhân dân. Trong bối cảnh xung đột hay tình huống đặc biệt dự trữ còn là một phần của chiến lược bảo vệ quốc gia.
Nội dung chính của luật
Luật quy định hệ thống hàng dự trữ quốc gia bao gồm nhiều loại hàng hóa thiết yếu như lương thực, vật tư kỹ thuật, thuốc men, trang thiết bị cứu hộ cứu nạn, hàng quốc phòng với các loại tài sản khác theo quy định. Việc lựa chọn mặt hàng dự trữ được thực hiện dựa trên tiêu chí quan trọng về nhu cầu sử dụng với tính chiến lược cùng khả năng lưu trữ.
Bên cạnh đó luật phân định rõ thẩm quyền quản lý giữa các cơ quan nhà nước. Bộ Tài chính được giao nhiệm vụ quản lý thống nhất về dự trữ quốc gia. Các bộ ngành chuyên môn như Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn, Bộ Quốc phòng, Bộ Công Thương, Bộ Y tế… chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện theo lĩnh vực được phân công. Các địa phương có trách nhiệm phối hợp triển khai giám sát đề xuất điều chỉnh phù hợp với tình hình thực tế.
Một điểm quan trọng khác của luật là quy định về quy trình nhập xuất bảo quản hàng dự trữ. Xuất cấp hàng phải bảo đảm đúng mục đích đúng thẩm quyền đúng đối tượng thụ hưởng cần được thực hiện nhanh chóng chính xác minh bạch. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ hàng đã sử dụng phải được báo cáo đánh giá đề xuất nhập bù theo quy định.
Luật cũng quy định về công tác kiểm tra thanh tra giám sát xử lý vi phạm. Những hành vi lợi dụng trục lợi làm thất thoát hay hư hỏng hàng dự trữ đều bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật. Công khai hóa thông tin tăng cường minh bạch với trách nhiệm giải trình là một trong những nguyên tắc cốt lõi của quản lý dự trữ quốc gia.
Những kết quả đạt được
Từ khi Luật Dự trữ quốc gia năm 2012 có hiệu lực Việt Nam đã từng bước xây dựng được hệ thống kho tàng, trang thiết bị bảo quản với cơ sở dữ liệu quản lý hiện đại. Các loại hàng dự trữ được bổ sung nâng cấp thường xuyên. Mạng lưới kho được quy hoạch theo vùng miền đáp ứng yêu cầu vận chuyển ứng phó khẩn cấp.
Đặc biệt trong các đợt thiên tai lớn như bão lũ miền Trung hay hạn hán ở Tây Nguyên, dịch bệnh Covid‑19, nguồn lực từ dự trữ quốc gia đã phát huy hiệu quả rõ rệt. Việc xuất cấp nhanh chóng gạo, lương thực, vật tư y tế cho người dân đã góp phần ổn định tình hình giảm thiểu thiệt hại tạo dựng niềm tin xã hội.
Trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh hệ thống dự trữ cũng là nguồn lực chiến lược giúp tăng cường khả năng tự chủ giảm phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài. Là một phần không thể thiếu trong tổng thể chiến lược phát triển bền vững quốc gia.
Thách thức với định hướng hoàn thiện
Dù đạt nhiều kết quả tích cực tuy nhiên công tác dự trữ quốc gia vẫn đối mặt với không ít thách thức. Chính là sự thiếu đồng bộ giữa các ngành với chênh lệch trình độ cán bộ chuyên môn hay cơ sở vật chất ở một số vùng còn yếu kém cùng công nghệ bảo quản lạc hậu cả hệ thống thông tin chưa đồng bộ.
Một số vụ việc vi phạm trong sử dụng bảo quản hàng dự trữ cũng làm ảnh hưởng tới hiệu quả chung. Vì vậy trong giai đoạn tới việc sửa đổi bổ sung luật và các văn bản hướng dẫn là cần thiết để nâng cao hiệu quả thực thi cập nhật phù hợp với thực tiễn mới cùng chuẩn mực quốc tế.
Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý kho tàng đầu tư hiện đại hóa thiết bị bảo quản xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử thống nhất toàn quốc. Đồng thời tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả bảo đảm nguồn lực tài chính ổn định cho hoạt động dự trữ.
Luật Dự trữ quốc gia năm 2012 là nền tảng pháp lý vững chắc. Bảo đảm an ninh nguồn lực quốc gia trong thời bình lẫn thời chiến. Trải qua hơn mười năm triển khai luật đã khẳng định vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội hỗ trợ nhân đạo ổn định chính trị.