Trong một xã hội hiện đại việc ra quyết định với hoạch định chính sách không thể tách rời khỏi dữ liệu thống kê đáng tin cậy. Với vai trò là công cụ quan trọng trong quản lý nhà nước thống kê giúp phản ánh thực trạng kinh tế, xã hội, môi trường cả hỗ trợ dự báo xu hướng phát triển. Tại Việt Nam Luật Thống kê năm 2015 ra đời đã tạo nên bước ngoặt trong việc tổ chức quản lý hoạt động thống kê. Bên cạnh đó các cập nhật mới trong giai đoạn gần đây cũng đang góp phần hoàn thiện khung pháp lý đáp ứng tốt hơn yêu cầu thực tiễn.
Quá trình hình thành với mục tiêu của Luật Thống kê
Luật Thống kê số 89 được Quốc hội khóa XIII thông qua vào ngày hai mươi ba tháng mười một năm hai nghìn mười lăm. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày một tháng bảy năm hai nghìn mười sáu, thay thế cho Luật Thống kê năm hai nghìn ba. Sự ra đời của đạo luật mới này nhằm khắc phục những hạn chế của văn bản trước đồng thời xây dựng một hệ thống thống kê đồng bộ, minh bạch và hiện đại.
Mục tiêu của luật là tạo hành lang pháp lý cho việc thu thập, xử lý, phân tích, phổ biến và lưu trữ thông tin thống kê một cách chính xác, đầy đủ, kịp thời và khách quan. Luật cũng hướng đến việc tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong hoạt động thống kê đồng thời bảo đảm quyền tiếp cận thông tin thống kê của công chúng.
Những nội dung cơ bản của Luật Thống kê năm 2015
Luật Thống kê năm hai nghìn mười lăm gồm chín chương với bảy mươi hai điều, quy định đầy đủ các vấn đề từ phạm vi điều chỉnh, nguyên tắc hoạt động thống kê đến hệ thống chỉ tiêu, chế độ báo cáo điều tra thống kê và công bố thông tin.
Một trong những điểm mới nổi bật của luật là việc phân biệt rõ giữa thống kê nhà nước và thống kê ngoài nhà nước. Trong đó, thống kê nhà nước được tổ chức thực hiện bởi hệ thống thống kê nhà nước gồm Tổng cục Thống kê và các đơn vị thống kê thuộc các bộ, ngành và địa phương. Thống kê ngoài nhà nước do tổ chức, cá nhân thực hiện để phục vụ nhu cầu riêng nhưng vẫn phải tuân thủ các nguyên tắc về trung thực và không làm ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.
Luật cũng quy định rõ nguyên tắc hoạt động thống kê bao gồm trung thực, khách quan, chính xác, đầy đủ, kịp thời, minh bạch, không trùng lặp phù hợp với thực tiễn. Các hoạt động điều tra thống kê được thực hiện theo chương trình điều tra thống kê quốc gia được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Ngoài ra, Luật Thống kê năm hai nghìn mười lăm lần đầu tiên đưa ra các quy định về sử dụng dữ liệu hành chính vào hoạt động thống kê. Đây là bước tiến quan trọng trong việc tận dụng hiệu quả nguồn dữ liệu sẵn có của các cơ quan nhà nước giúp tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng thông tin.
Cập nhật mới trong Luật Thống kê năm 2021
Nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phù hợp với xu hướng phát triển mới, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Thống kê vào năm hai nghìn hai mươi mốt. Văn bản này có hiệu lực thi hành từ ngày một tháng một năm hai nghìn hai mươi hai.
Một trong những nội dung đáng chú ý là việc điều chỉnh và bổ sung danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia. Danh mục mới được xây dựng trên cơ sở đánh giá thực tiễn và yêu cầu quản lý của từng lĩnh vực từ đó bảo đảm tính bao quát và khả năng cập nhật. Danh mục này sẽ được rà soát định kỳ năm năm một lần nhằm kịp thời điều chỉnh theo sự biến động của xã hội và nền kinh tế.
Luật sửa đổi cũng bổ sung quy định về cơ chế phối hợp giữa cơ quan thống kê trung ương và cơ quan thống kê cấp tỉnh trong việc công bố số liệu. Điều này giúp bảo đảm sự thống nhất trong hệ thống thống kê đồng thời tăng cường vai trò của các địa phương trong việc cung cấp thông tin phục vụ quản lý.
Bên cạnh đó, việc sử dụng cơ sở dữ liệu hành chính cho mục đích thống kê tiếp tục được khẳng định là một hướng đi quan trọng. Luật yêu cầu các bộ, ngành, địa phương chia sẻ dữ liệu hành chính với cơ quan thống kê nhà nước và tuân thủ chuẩn hóa dữ liệu để đảm bảo tính tương thích.
Ý nghĩa thực tiễn của Luật Thống kê
Việc ban hành và cập nhật Luật Thống kê không chỉ mang ý nghĩa về mặt pháp lý mà còn có tác động sâu rộng đến thực tiễn quản lý. Các quy định mới góp phần nâng cao chất lượng số liệu thống kê từ đó hỗ trợ việc ra quyết định của các cơ quan nhà nước được chính xác và hiệu quả hơn.
Trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số, thống kê trở thành công cụ không thể thiếu để phản ánh chính xác bức tranh kinh tế xã hội. Các doanh nghiệp cũng ngày càng quan tâm hơn đến số liệu thống kê chính thống để phục vụ cho việc lập kế hoạch kinh doanh đánh giá thị trường và kiểm soát rủi ro.
Tính minh bạch và công khai trong công bố thông tin thống kê giúp người dân dễ dàng tiếp cận dữ liệu từ đó tăng cường sự tin tưởng vào hoạt động điều hành của Nhà nước. Đồng thời, việc quản lý chặt chẽ hoạt động thống kê ngoài nhà nước giúp hạn chế tình trạng thông tin sai lệch gây nhiễu loạn thị trường.
Thách thức và định hướng hoàn thiện
Mặc dù đã có nhiều đổi mới, nhưng hoạt động thống kê tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn. Việc chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan chưa thật sự đồng bộ, chất lượng dữ liệu hành chính còn nhiều hạn chế và chưa được chuẩn hóa. Nguồn lực cho thống kê ở cấp cơ sở còn thiếu đặc biệt là nhân lực có trình độ chuyên môn và công nghệ phù hợp.
Trong thời gian tới việc hiện đại hóa hệ thống thống kê tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ sẽ là những nhiệm vụ trọng tâm. Nhà nước cũng cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý theo hướng mở rộng phạm vi thu thập dữ liệu bảo đảm an toàn thông tin và khuyến khích sử dụng dữ liệu mở phục vụ phát triển kinh tế số.
Luật Thống kê năm 2015 cùng với các sửa đổi năm 2021 là cơ sở pháp lý quan trọng cho xây dựng một hệ thống thống kê hiện đại, hiệu quả, minh bạch. Trong bối cảnh nhu cầu dữ liệu ngày càng lớn và phức tạp nên việc thực thi tốt các quy định của luật sẽ góp phần nâng cao chất lượng quản trị quốc gia hỗ trợ phát triển kinh tế bền vững đáp ứng kỳ vọng của người dân.