An toàn thông tin đã trở thành một trong những vấn đề cấp thiết nhất trong thời đại số. Khi dữ liệu cá nhân, tài chính, hành chính được số hóa với lưu trữ trực tuyến ngày càng nhiều thì nguy cơ bị đánh cắp, xâm nhập trái phép hay phá hoại hay sử dụng sai mục đích cũng ngày càng lớn. Trước thực tế đó Luật An toàn thông tin mạng năm 2015 ra đời với vai trò là hành lang pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ người dùng tổ chức và an ninh quốc gia trên môi trường mạng. Bài viết này sẽ phân tích nội dung cơ bản, ý nghĩa thực tiễn cùng những thách thức khi triển khai luật trong đời sống.
Bối cảnh ra đời của luật an toàn thông tin năm 2015
Trong giai đoạn trước năm 2015, Việt Nam đã có những văn bản pháp lý liên quan đến công nghệ thông tin và an ninh mạng nhưng phần lớn chỉ ở mức khung hay thiếu đồng bộ. Các hành vi tấn công mạng, phát tán mã độc, lừa đảo trực tuyến chưa có chế tài xử lý cụ thể hay chỉ bị xử lý theo quy định hình sự chung. Trong khi đó tình trạng xâm phạm dữ liệu cá nhân, đánh cắp thông tin doanh nghiệp với lừa đảo qua mạng có chiều hướng gia tăng mạnh.
Nhận thấy tầm quan trọng của việc có một đạo luật chuyên ngành để bảo vệ hệ thống thông tin và dữ liệu trên không gian mạng, Quốc hội đã thông qua Luật An toàn thông tin mạng vào tháng 11 năm 2015. Luật chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2016 đánh dấu bước ngoặt trong việc xây dựng nền tảng pháp lý cho môi trường số an toàn tại Việt Nam.
Nội dung cơ bản của luật
Luật An toàn thông tin mạng năm 2015 gồm tám chương với hơn năm mươi điều. Luật xác lập các khái niệm quan trọng như an toàn thông tin, hệ thống thông tin, phần mềm độc hại, dữ liệu cá nhân, ứng cứu sự cố và nhiều thuật ngữ chuyên môn khác. Giúp đồng bộ hóa nhận thức pháp lý giữa các cơ quan quản lý với tổ chức và người dùng.
Một điểm nổi bật của luật là quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan trong việc bảo đảm an toàn thông tin. Cơ quan nhà nước, tổ chức sử dụng hệ thống thông tin phải thực hiện các biện pháp bảo mật cần thiết từ phân loại mức độ bảo mật đến kiểm tra đánh giá định kỳ. Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ viễn thông, internet với lưu trữ dữ liệu phải có cơ chế giám sát, ngăn chặn truy cập trái phép, bảo vệ dữ liệu khách hàng và phối hợp với cơ quan chức năng khi có yêu cầu.
Luật cũng quy định chi tiết về điều kiện kinh doanh sản phẩm dịch vụ an toàn thông tin. Theo đó, các doanh nghiệp muốn cung cấp dịch vụ giám sát, kiểm thử, khôi phục dữ liệu hay phân phối thiết bị an toàn thông tin phải được cấp phép đảm bảo nhân lực có chuyên môn và hạ tầng kỹ thuật đạt chuẩn.
Ngoài ra, một nội dung quan trọng khác là bảo vệ thông tin cá nhân. Luật yêu cầu việc thu thập sử dụng dữ liệu cá nhân phải được sự đồng ý của chủ thể đồng thời tổ chức lưu trữ phải có biện pháp kỹ thuật bảo vệ tránh rò rỉ hay bị khai thác trái phép. Người dùng có quyền yêu cầu sửa đổi hủy bỏ thông tin sai lệch khiếu nại khi bị vi phạm quyền riêng tư.
Vai trò của luật trong đời sống thực tiễn
Từ khi có hiệu lực Luật An toàn thông tin mạng đã tạo ra nhiều chuyển biến tích cực. Trước tiên là nâng cao ý thức của tổ chức và cá nhân về bảo mật. Các cơ quan nhà nước bắt đầu triển khai phân loại hệ thống thông tin với đầu tư thiết bị cả giám sát xây dựng phương án ứng cứu sự cố. Nhiều doanh nghiệp công nghệ cũng chuyển hướng sang phát triển sản phẩm dịch vụ bảo mật, mở rộng thị trường trong nước.
Luật cũng thúc đẩy sự ra đời của các trung tâm ứng cứu khẩn cấp, đội ngũ chuyên trách về an ninh mạng trong cả khu vực công và tư nhân. Những tổ chức này đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện cảnh báo xử lý sự cố tấn công mạng giúp giảm thiểu thiệt hại về dữ liệu và tài chính.
Về phía người dùng luật giúp bảo vệ quyền riêng tư trong môi trường số. Người dân có cơ sở pháp lý để phản ánh khi thông tin cá nhân bị sử dụng sai mục đích hay bị rò rỉ trên các nền tảng số. Đồng thời, việc có luật rõ ràng khiến các doanh nghiệp phải nghiêm túc trong việc xây dựng chính sách bảo mật từ đó tạo ra môi trường trực tuyến an toàn hơn.
Những thách thức trong quá trình triển khai
Dù mang lại nhiều lợi ích, việc thực hiện Luật An toàn thông tin mạng cũng gặp không ít khó khăn. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt nguồn nhân lực chuyên môn. Các tổ chức đặc biệt là tại địa phương và doanh nghiệp vừa nhỏ chưa có đội ngũ an toàn thông tin đủ mạnh dẫn đến việc triển khai các yêu cầu kỹ thuật còn hạn chế.
Thứ hai là sự thay đổi liên tục của công nghệ khiến các quy định dễ bị lạc hậu. Trong khi đó, luật cần thời gian xây dựng thông qua nên không thể cập nhật theo tốc độ phát triển của thực tiễn. Một số vấn đề mới như trí tuệ nhân tạo, thiết bị kết nối vạn vật, công nghệ chuỗi khối vẫn chưa được đề cập đầy đủ trong khung pháp lý hiện hành.
Ngoài ra sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý đặc biệt trong chia sẻ dữ liệu cảnh báo sớm sự cố mạng còn thiếu đồng bộ. Làm giảm hiệu quả phòng ngừa phản ứng nhanh với các vụ tấn công có tổ chức hay lan rộng.
Hướng hoàn thiện phát triển trong tương lai
Để phát huy tối đa hiệu lực của luật cần có các biện pháp đồng bộ từ chính sách, kỹ thuật đến đào tạo nguồn lực. Trước tiên các văn bản hướng dẫn thi hành nên được cập nhật thường xuyên đặc biệt về tiêu chuẩn bảo mật, điều kiện kinh doanh và quy trình xử lý vi phạm.
Nhà nước cũng cần thúc đẩy hợp tác công tư trong lĩnh vực an toàn thông tin. Việc chia sẻ thông tin giữa các doanh nghiệp công nghệ và cơ quan chức năng sẽ giúp phát hiện xử lý sớm các rủi ro bảo mật. Đồng thời đầu tư mạnh hơn vào đào tạo với phát triển đội ngũ chuyên gia an ninh mạng trong và ngoài nước là điều kiện tiên quyết để luật phát huy hiệu quả lâu dài.
Bên cạnh đó cần sớm nghiên cứu sửa đổi bổ sung luật để bao phủ những thách thức công nghệ mới. Việc xây dựng các quy định riêng cho dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo hay quyền riêng tư kỹ thuật số sẽ là bước tiến cần thiết trong thời gian tới.
Luật An toàn thông tin mạng 2015 là bước đi chiến lược trong tạo lập hành lang pháp lý cho một môi trường mạng an toàn, minh bạch, đáng tin cậy. Dù còn tồn tại một số thách thức trong quá trình triển khai luật đã góp phần nâng cao nhận thức cải thiện hành vi thúc đẩy phát triển hệ sinh thái an ninh mạng tại Việt Nam. Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện việc hiểu rõ với thực hiện đúng luật là yêu cầu bắt buộc để bảo vệ thông tin duy trì niềm tin trên không gian mạng.