Trong đời sống hiện đại an toàn xã hội với an ninh quốc gia không thể đảm bảo nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ các loại công cụ có khả năng gây sát thương. Vũ khí vật liệu nổ với công cụ hỗ trợ là những yếu tố đặc biệt nhạy cảm đòi hỏi nhà nước phải có một khung pháp lý chặt chẽ để quản lý. Luật Quản lý sử dụng vũ khí vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ được Quốc hội ban hành lần đầu vào năm 2017 được cập nhật vào năm 2024 là minh chứng rõ ràng cho nỗ lực xây dựng một hành lang pháp lý an toàn đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội trong khuôn khổ luật pháp.
Quá trình hình thành và phát triển của luật
Trước năm hai nghìn mười bảy, các quy định về vũ khí vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ được điều chỉnh rải rác trong nhiều văn bản như pháp lệnh hay thông tư. Việc thiếu một đạo luật thống nhất dẫn đến những hạn chế trong tổ chức thi hành và hiệu quả kiểm soát. Nhằm khắc phục tình trạng đó Quốc hội đã thông qua Luật Quản lý sử dụng vũ khí vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ vào ngày hai mươi tháng sáu năm hai nghìn mười bảy. Có hiệu lực từ ngày một tháng 7 năm 2018 quy định rõ ràng về nguyên tắc quản lý trách nhiệm của các cơ quan chức năng, quyền nghĩa vụ của tổ chức cá nhân.
Sau một thời gian thi hành luật đã phát sinh một số bất cập do bối cảnh công nghệ và xã hội thay đổi nhanh chóng. Vì vậy vào năm 2024 Quốc hội tiếp tục ban hành Luật sửa đổi bổ sung có hiệu lực từ ngày một tháng một năm hai nghìn hai mươi lăm. Luật mới mở rộng một số khái niệm bổ sung quy định về bảo vệ quyền con người, môi trường tăng cường ứng dụng công nghệ trong công tác quản lý.
Nội dung cơ bản của luật hiện hành
Luật hiện hành gồm nhiều chương với các nội dung điều chỉnh từ sản xuất kinh doanh đến sử dụng thu hồi vũ khí vật liệu nổ công cụ hỗ trợ. Có thể khái quát thành các nhóm chính như sau.
Nhóm đầu tiên là quy định về phạm vi áp dụng và đối tượng điều chỉnh. Luật áp dụng đối với tất cả tổ chức cá nhân trong và ngoài nước có liên quan đến hoạt động quản lý sử dụng vũ khí vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ tại lãnh thổ Việt Nam. Bao gồm cả vũ khí quân dụng, vũ khí thể thao, súng săn, vật liệu nổ công nghiệp, tiền chất thuốc nổ, các công cụ như dùi cui, roi điện, bình xịt hơi cay.
Nhóm thứ hai là các nguyên tắc quản lý. Nhà nước quản lý thống nhất thông qua các cơ quan chuyên trách như Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Công thương. Nguyên tắc đặt ra là bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội phù hợp với thông lệ quốc tế. Ngoài ra luật nhấn mạnh yêu cầu bảo vệ quyền con người, quyền tài sản và môi trường sống trong quá trình quản lý sử dụng.
Nhóm thứ ba là điều kiện và thủ tục cấp phép. Mọi hoạt động sản xuất hay kinh doanh vận chuyển tàng trữ với cả sử dụng vũ khí vật liệu nổ đều phải có giấy phép hợp lệ. Hồ sơ đề nghị cấp phép cần đầy đủ thông tin, người đứng đầu tổ chức phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ mà không có tiền án tiền sự liên quan đến hành vi sử dụng vũ khí trái phép. Thời hạn giấy phép được xác định rõ ràng có thể gia hạn hay thu hồi trong một số trường hợp.
Nhóm thứ tư là trách nhiệm của tổ chức cá nhân. Cá nhân sử dụng vũ khí hoặc công cụ hỗ trợ phải được huấn luyện có chứng chỉ cam kết sử dụng đúng mục đích. Tổ chức quản lý kho vũ khí phải tuân thủ quy chuẩn về an toàn cháy nổ phòng chống thất thoát. Việc mất mát hay sử dụng sai mục đích sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật.
Cuối cùng là các quy định về xử lý vi phạm. Luật liệt kê rõ những hành vi bị nghiêm cấm như sản xuất, mua bán, vận chuyển vũ khí không có giấy phép sử dụng công cụ hỗ trợ để gây thương tích hay uy hiếp người khác, tổ chức huấn luyện trái phép. Tùy mức độ vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hay truy cứu trách nhiệm hình sự.
Những điểm mới đáng chú ý trong luật năm hai nghìn hai mươi tư
So với phiên bản trước luật năm 2024 có nhiều điểm đổi mới phù hợp với thực tiễn. Một trong những thay đổi quan trọng là bổ sung nội dung về quyền con người. Luật quy định rõ vũ khí và công cụ hỗ trợ không được sử dụng để vi phạm quyền sống, quyền bất khả xâm phạm về thân thể. Là bước tiến quan trọng trong bảo vệ quyền cơ bản của công dân.
Ngoài ra, luật cũng tăng cường ứng dụng công nghệ vào quản lý. Hệ thống cấp phép kiểm tra giám sát được số hóa. Việc liên thông dữ liệu giữa các cơ quan giúp quản lý chặt chẽ hơn phát hiện nhanh các hành vi vi phạm. Hệ thống kiểm tra tự động tại các kho vũ khí và thiết bị cảm biến an ninh cũng được khuyến khích triển khai.
Một điểm mới nữa là việc bổ sung chế tài mạnh hơn với hành vi lợi dụng công cụ hỗ trợ để vi phạm pháp luật. Cá nhân tổ chức tái phạm sẽ bị xử lý nghiêm khắc hơn, không chỉ dừng lại ở mức phạt tiền mà có thể bị cấm hành nghề hay truy tố hình sự.
Ý nghĩa thực tiễn của luật
Việc ban hành cập nhật Luật Quản lý sử dụng vũ khí vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ có ý nghĩa lớn đối với an ninh quốc gia trật tự an toàn xã hội. Luật không chỉ thiết lập khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho hoạt động quản lý mà còn góp phần nâng cao ý thức pháp luật của người dân với tổ chức.
Đặc biệt trong bối cảnh hội nhập phát triển kinh tế thì việc kiểm soát chặt chẽ các loại vũ khí nguy hiểm giúp tạo môi trường an toàn cho đầu tư sản xuất giao thương. Đồng thời luật cũng hỗ trợ các lực lượng chức năng thực thi nhiệm vụ hiệu quả hơn giảm thiểu rủi ro hậu quả từ hành vi sử dụng trái phép.
Luật còn thể hiện sự tiến bộ trong tư duy lập pháp của Việt Nam, khi lồng ghép các giá trị nhân quyền với trách nhiệm môi trường vào trong quy định pháp luật về an ninh. Không chỉ phù hợp với cam kết quốc tế mà còn thể hiện sự nhân văn trong cách tiếp cận.
Luật Quản lý sử dụng vũ khí vật liệu nổ với công cụ hỗ trợ là văn bản pháp lý có vai trò then chốt trong bảo đảm trật tự an toàn xã hội. Việc không ngừng hoàn thiện luật pháp trong lĩnh vực này phản ánh trách nhiệm của Nhà nước trước yêu cầu thực tiễn kỳ vọng của người dân. Để luật phát huy hiệu quả cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong việc chấp hành nghiêm túc nâng cao ý thức với tinh thần trách nhiệm. Trong tương lai luật vẫn cần tiếp tục được rà soát cập nhật phù hợp với xu thế công nghệ yêu cầu phát triển bền vững.