Luật tư pháp là hệ thống các quy định điều chỉnh hoạt động của cơ quan tư pháp nhằm đảm bảo pháp luật được thực thi công bằng hiệu quả. Hoạt động tư pháp gồm những việc như giải quyết vụ án bảo vệ quyền con người rồi thực hiện trật tự pháp luật với cả đảm bảo quyền lợi ích của cá nhân tổ chức. Các chủ thể thực hiện hoạt động tư pháp là tòa án, viện kiểm sát, cơ quan thi hành án dân sự, thừa phát lại với trợ giúp pháp lý. Tất cả các hoạt động này được quy định trong một hệ thống luật gọi là pháp luật tư pháp.
Hoạt động của cơ quan tư pháp không chỉ dừng lại ở xử lý vụ án còn bao gồm trách nhiệm giám sát pháp luật, bảo vệ quyền con người, giáo dục pháp luật, giải quyết tranh chấp dân sự, kinh doanh, lao động, hành chính, đất đai, an toàn giao thông… Tất cả các lĩnh vực này đều nằm trong phạm vi điều chỉnh của luật tư pháp.
Phân loại hoạt động tư pháp trong hệ thống pháp luật
Hoạt động tư pháp được chia theo đối tượng, chức năng và thẩm quyền của từng cơ quan. Cụ thể gồm các hoạt động như xét xử hình sự dân sự hành chính kinh doanh lao động, giám sát việc tuân thủ pháp luật của cơ quan công quyền, tổ chức thi hành bản án, quyết định của tòa án, trợ giúp pháp lý cho người yếu thế, cung cấp thông tin pháp luật, đào tạo thẩm phán kiểm sát viên.
Trong mỗi lĩnh vực cụ thể luật tư pháp hướng dẫn cách khởi kiện kháng cáo kháng nghị thi hành án tố tụng, bảo đảm quyền con người và công lý được thực thi.
Luật tư pháp là gì
Trong Hệ thống văn bản pháp luật Việt Nam, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân Luật Thi hành án dân sự Luật Trợ giúp pháp lý là những luật cơ bản cấu thành hệ thống luật tư pháp. Những văn bản này quy định rõ quyền hạn nhiệm vụ tổ chức hoạt động của các cơ quan tư pháp.
Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo hoạt động của hệ thống tư pháp diễn ra theo quy định của pháp luật, thực sự bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng, minh bạch trong giải quyết mọi tranh chấp và xử lý mọi hành vi vi phạm. Đây chính là lĩnh vực luật pháp thực hiện chức năng tối cao của nhà nước là bảo vệ công lý.
Luật tư pháp đối với người chưa thành niên là gì
Người chưa thành niên là cá nhân chưa đủ 18 tuổi chưa đủ năng lực hành vi dân sự. Khi họ thực hiện hành vi phạm pháp luật chưa được công nhận là người có đầy đủ năng lực chịu trách nhiệm trong hệ thống pháp luật chung. Vì vậy quy định về tư pháp với người dưới 18 tuổi là một phần trong hệ thống luật nhân quyền yếu thế.
Luật dành cho người chưa thành niên quy định về hệ thống tố tụng đặc biệt, mức độ xử lý hình phạt thay thế bắt buộc giáo dục, cải tạo, hoãn thi hành án, đưa vào trường giáo dưỡng, áp dụng biện pháp cải chính tại cộng đồng. Nhờ đó tố tụng này vừa đảm bảo trách nhiệm hình sự vừa mang tính nhân đạo và giáo dục.
Cơ quan và tố tụng tư pháp với người chưa thành niên
Khi người dưới tuổi phạm tội cơ quan điều tra tạm giữ tố tụng phải thực hiện theo quy định của bộ luật tố tụng hình sự và luật người chưa thành niên. Cơ quan tố tụng phải phối hợp với cơ quan bảo vệ chăm sóc trẻ em, tổ chức xã hội, bảo đảm thời gian tạm giữ tạm giam được hạn chế tối đa. Cha mẹ người giám hộ phải được thông báo và tham gia.
Tòa án đưa ra phán quyết dựa trên nguyên tắc bảo vệ quyền lợi tốt nhất cho trẻ em. Viện kiểm sát chịu trách nhiệm giám sát tuân thủ luật tố tụng riêng với người chưa thành niên. Khi xét xử có thể áp dụng nhiều hình thức giáo dục bắt buộc thay vì phạt tù tùy theo mức độ và động cơ.
Đặc điểm của xử lý tư pháp với người chưa thành niên
Xử lý người chưa thành niên tập trung vào giáo dục và hòa nhập xã hội. Các biện pháp như gọi hỏi răn đe, lao động công ích, giáo dục tại xã tổ chức tư vấn, can thiệp tâm lý. Hình thức giáo dưỡng áp dụng khi phạm tội nghiêm trọng nhưng có thể khắc phục. Hình phạt tù chỉ áp dụng khi không thể áp dụng biện pháp khác và vì tính chất nghiêm trọng của hành vi.
Luật cũng quy định chế độ trợ giúp pháp lý miễn phí cho trẻ em bị tư pháp can thiệp, đảm bảo quyền có luật sư bào chữa trong mọi giai đoạn tố tụng.
Nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội
Xử lý người chưa thành niên chú trọng nguyên tắc bảo vệ lợi ích theo quyền của trẻ em. Trước hết là nguyên tắc chỉ áp dụng khi có căn cứ hành vi phạm tội đúng theo điều luật. Tiếp đến là nguyên tắc bắt buộc áp dụng biện pháp nhẹ nhất trước. Tư pháp phải tuân thủ đầy đủ thủ tục tố tụng riêng.
Trong quá trình tố tụng phải đảm bảo quyền tự vệ của người chưa thành niên. Khi xét xử công khai phải có cha mẹ người giám hộ và người bào chữa tham gia. Khi thi hành án phải bảo đảm chăm sóc sức khỏe, giáo dục và tái hòa nhập cộng đồng.
Một số tình huống xử lý thực tế
Trong trường hợp trẻ phạm tội trộm vặt hay gây thương tích nhẹ cơ quan giám sát có thể áp dụng biện pháp giáo dục tại xã tổ chức hòa giải phục hồi nhân phẩm. Với hành vi nghiêm trọng như gây hậu quả chết người hoặc vụ lợi lớn có thể áp dụng biện pháp giáo dưỡng hoặc cải tạo không giam giữ.
Tùy theo lý lịch và môi trường sống tòa án có thể yêu cầu cha mẹ tham gia giám sát hoặc theo dõi tâm lý y tế định kỳ. Họ còn có thể được tư vấn học tập hoặc định hướng nghề nghiệp.
Lợi ích và hạn chế trong thực thi luật tư pháp cho trẻ em
Việc có quy định riêng cho người chưa thành niên giúp giảm rủi ro tái phạm, giúp trẻ được cứu vớt khỏi con đường sai trái. Cơ chế ưu tiên giáo dục và tái hòa nhập góp phần hạn chế tổn thương tâm lý. Tuy nhiên hệ thống vẫn gặp khó như thiếu chuyên gia tư pháp cho trẻ em, cơ sở vật chất trường giáo dưỡng chưa đủ năng lực, việc phối hợp giữa ngành tư pháp và giáo dục xã hội còn chậm và thiếu đồng bộ.
Luật tư pháp là nền tảng quan trọng để thực thi công lý. Khi nó mở rộng đến người chưa thành niên thì phải vừa nghiêm minh vừa bao dung. Các chế định như tố tụng đặc biệt, hình phạt thay thế, giáo dục xã hội là minh chứng cho sự phát triển của hệ thống pháp luật hướng tới con người.