Trong xã hội hiện đại khi đời sống vật chất ngày càng nâng cao thì hành vi xâm phạm đến tài sản của người khác vẫn là một vấn đề nhức nhối. Trong đó trộm cắp tài sản là hành vi phổ biến nhất xuất hiện ở cả thành thị lẫn nông thôn từ mức độ nhỏ đến hành vi có tổ chức tinh vi. Tội trộm cắp không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho người bị hại còn làm mất an ninh trật tự tạo tâm lý bất an trong cộng đồng. Vì vậy pháp luật Việt Nam đã có quy định rất cụ thể nghiêm khắc để xử lý hành vi này.
Khái niệm về trộm cắp tài sản
Trộm cắp tài sản là hành vi cố ý chiếm đoạt tài sản của người khác một cách lén lút mà không được sự đồng ý của chủ sở hữu cũng không sử dụng vũ lực hay đe dọa. Hành vi này thể hiện sự xâm phạm nghiêm trọng đến quyền sở hữu đồng thời thể hiện sự coi thường kỷ cương, pháp luật.
Điểm đặc trưng của hành vi trộm cắp là diễn ra bí mật, người phạm tội tìm cách lấy tài sản mà chủ tài sản không hay biết. Đây là điểm khác biệt với cướp tài sản hay cưỡng đoạt tài sản, vốn có yếu tố sử dụng vũ lực hay đe dọa công khai.
Cấu thành tội phạm
Để xác định một hành vi có cấu thành tội trộm cắp tài sản hay không cần dựa vào bốn yếu tố chính là khách thể, chủ thể, mặt khách quan và mặt chủ quan của tội phạm.
Khách thể là quyền sở hữu hợp pháp của công dân hay tổ chức bị xâm phạm.
Chủ thể là người thực hiện hành vi trộm cắp có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ độ tuổi theo quy định.
Mặt khách quan là hành vi lén lút chiếm đoạt tài sản thuộc sở hữu của người khác. Giá trị tài sản bị chiếm đoạt là một yếu tố quan trọng để xác định hình thức xử lý.
Mặt chủ quan là lỗi cố ý, người phạm tội biết rõ hành vi của mình là vi phạm pháp luật nhưng vẫn thực hiện với mục đích chiếm đoạt tài sản.
Phân loại và các mức xử lý
Theo quy định hiện hành tội trộm cắp tài sản có thể bị xử lý theo hai hình thức là xử phạt hành chính hay truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo giá trị tài sản và mức độ nghiêm trọng của hành vi.
Nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị dưới hai triệu đồng và người phạm tội không thuộc trường hợp tái phạm hay có tình tiết tăng nặng thì sẽ bị xử phạt hành chính. Mức phạt tiền dao động từ hai đến ba triệu đồng đồng thời bị tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm.
Nếu giá trị tài sản từ hai triệu đồng trở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng người phạm tội đã từng bị xử phạt hay có hành vi tổ chức, chuyên nghiệp, lợi dụng thiên tai, dịch bệnh thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Hình phạt cho tội trộm cắp tài sản được chia thành nhiều khung với mức phạt từ sáu tháng đến hai mươi năm tù tùy theo giá trị tài sản bị chiếm đoạt và các tình tiết tăng nặng hay giảm nhẹ. Ngoài ra người phạm tội còn có thể bị phạt tiền bổ sung hay cấm đảm nhiệm chức vụ trong một thời gian nhất định.
Tình tiết tăng nặng với giảm nhẹ
Tình tiết tăng nặng gồm có hành vi phạm tội có tổ chức tái phạm nguy hiểm gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự hay chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn hay lợi dụng hoàn cảnh khẩn cấp để phạm tội.
Ngược lại người phạm tội có thể được hưởng tình tiết giảm nhẹ nếu tự nguyện khắc phục hậu quả trả lại tài sản với thành khẩn khai báo hay như phạm tội lần đầu với thuộc trường hợp ít nghiêm trọng.
Các tình tiết này có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định mức hình phạt cụ thể cho từng trường hợp thể hiện tính linh hoạt và nhân văn của pháp luật.
Trách nhiệm của người dưới 18 tuổi
Đối với người chưa đủ 18 tuổi pháp luật có chính sách hình sự riêng nhằm tạo điều kiện cho việc giáo dục cải tạo tái hòa nhập cộng đồng. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu phạm tội rất nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng. Trong khi đó người từ đủ 16 tuổi trở lên sẽ bị xử lý như người trưởng thành nhưng vẫn được xem xét giảm nhẹ theo hướng giáo dục là chính.
Một số ví dụ trong thực tiễn
Trong thực tế có nhiều vụ việc trộm cắp tài sản xảy ra trong các siêu thị, trung tâm thương mại, bãi giữ xe, ngay tại nhà dân. Giá trị tài sản có thể chỉ vài trăm nghìn nhưng nếu người phạm tội có hành vi lặp lại hay tổ chức nhóm hay gây ảnh hưởng đến cộng đồng thì vẫn có thể bị truy tố. Ngược lại có những vụ việc giá trị tài sản lớn nhưng nếu người phạm tội tự giác giao nộp hợp tác điều tra khắc phục hậu quả thì mức hình phạt có thể được giảm nhẹ đáng kể.
Biện pháp phòng ngừa
Phòng chống trộm cắp tài sản cần được thực hiện song song giữa cơ quan chức năng và người dân. Mỗi người cần nâng cao cảnh giác không để tài sản ở nơi công cộng không có người trông giữ cả lắp đặt thiết bị bảo vệ phù hợp. Các tổ chức, doanh nghiệp nên có quy trình quản lý chặt chẽ, lắp đặt camera giám sát tăng cường nhân sự bảo vệ.
Cơ quan chức năng cần tăng cường tuyên truyền pháp luật với tổ chức các buổi phổ biến kiến thức pháp lý cho học sinh, sinh viên và người lao động đồng thời cần xử lý nghiêm minh những trường hợp vi phạm để răn đe bảo vệ trật tự xã hội.
Tội trộm cắp tài sản là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền sở hữu của người khác bị xử lý nghiêm khắc theo quy định pháp luật. Hiểu rõ các quy định pháp lý, hình thức xử phạt với tình tiết tăng giảm giúp mỗi người nâng cao ý thức tuân thủ tránh rơi vào con đường vi phạm đồng thời đây cũng là lời nhắc nhở về trách nhiệm của toàn xã hội trong việc giữ gìn tài sản chung xây dựng môi trường sống an toàn, văn minh.