Tội phạm không chỉ là mối đe dọa trực tiếp đến an toàn của từng cá nhân còn gây ảnh hưởng lớn đến sự ổn định phát triển của toàn xã hội. Chính vì vậy hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng chống tội phạm tạo điều kiện cho người dân tố giác tội phạm với xây dựng cơ chế truy nã hiệu quả là điều vô cùng cần thiết. Ở Việt Nam ba khía cạnh này đã được pháp luật quy định khá đầy đủ hình thành nên một nền tảng vững chắc cho công tác giữ gìn an ninh trật tự.
Luật phòng chống tội phạm và những nội dung cốt lõi
Phòng chống tội phạm là chiến lược trọng tâm trong chính sách bảo đảm an ninh quốc gia với trật tự an toàn xã hội. Pháp luật Việt Nam không chỉ tập trung xử lý hậu quả mà còn đặt mục tiêu cao vào công tác phòng ngừa. Việc phòng chống tội phạm bao gồm hai mảng chính là phòng ngừa xã hội với phòng ngừa nghiệp vụ.
Phòng ngừa xã hội là việc tăng cường giáo dục tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về pháp luật và đạo đức xã hội. Nhà trường, gia đình, các tổ chức xã hội và phương tiện truyền thông có vai trò lớn trong việc xây dựng môi trường sống lành mạnh từ đó ngăn chặn nguy cơ phát sinh hành vi phạm tội.
Phòng ngừa nghiệp vụ là những biện pháp chủ động do lực lượng chức năng như công an hay kiểm sát với tòa án thực hiện bao gồm theo dõi giám sát lập hồ sơ các đối tượng có nguy cơ cao sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để phát hiện sớm tội phạm đặc biệt là tội phạm có tổ chức, tội phạm xuyên quốc gia, công nghệ cao.
Ngoài ra pháp luật cũng khuyến khích sự tham gia của toàn dân trong phòng chống tội phạm. Mỗi người dân không chỉ là đối tượng được pháp luật bảo vệ mà còn là chủ thể tích cực góp phần giữ gìn trật tự thông qua hành vi sống đúng pháp luật chủ động phát hiện vi phạm.
Quy định về tố giác tội phạm và nghĩa vụ của công dân
Tố giác tội phạm là một quyền cũng là nghĩa vụ được ghi nhận trong nhiều văn bản pháp luật. Khi phát hiện hành vi có dấu hiệu phạm tội, công dân có trách nhiệm báo ngay cho cơ quan chức năng có thẩm quyền như công an, viện kiểm sát hoặc chính quyền địa phương.
Luật quy định rõ rằng việc tố giác có thể thực hiện bằng nhiều hình thức như trực tiếp đến trụ sở cơ quan công an, gửi đơn, gọi điện thoại hoặc thông báo thông qua ứng dụng điện tử. Thông tin tố giác phải được tiếp nhận với xử lý kịp thời giữ bí mật tuyệt đối về người cung cấp thông tin.
Bên cạnh quyền được tố giác người dân còn được pháp luật bảo vệ trong suốt quá trình tố giác rất quan trọng nhằm tránh trường hợp người tố giác bị trả thù, đe dọa hoặc gây khó dễ. Cơ quan chức năng có trách nhiệm che giấu danh tính bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản và danh dự cho người tố giác và người thân của họ.
Tuy nhiên luật cũng đồng thời quy định chế tài xử lý với hành vi tố giác sai sự thật nhằm mục đích vu khống gây rối. Người tố giác không đúng sự thật có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ gây hậu quả.
Không tố giác tội phạm trong một số trường hợp nhất định cũng có thể bị xem là hành vi vi phạm pháp luật. Đặc biệt khi hành vi không tố giác dẫn đến tội phạm tiếp tục gây nguy hiểm hoặc trốn thoát. Trong các trường hợp này người biết mà cố tình im lặng có thể bị xử lý theo quy định pháp luật.
Luật truy nã tội phạm cùng cơ chế vận hành
Truy nã tội phạm là một biện pháp điều tra quan trọng trong tố tụng hình sự được áp dụng khi người bị khởi tố, truy tố hoặc đã bị kết án nhưng bỏ trốn không rõ nơi cư trú. Cơ quan điều tra sẽ ban hành quyết định truy nã với tổ chức thực hiện trên phạm vi cả nước hoặc quốc tế tùy theo trường hợp.
Các loại truy nã bao gồm truy nã đặc biệt truy nã toàn quốc cả truy nã quốc tế. Quyết định truy nã thường được công khai trên các phương tiện truyền thông đại chúng nhằm huy động sự hỗ trợ từ cộng đồng trong việc phát hiện cung cấp thông tin.
Cơ chế truy nã được pháp luật quy định rõ ràng về thẩm quyền ban hành, thời gian ra quyết định và trình tự thủ tục. Khi phát hiện đối tượng truy nã, mọi người dân đều có quyền bắt giữ hoặc báo ngay cho cơ quan công an gần nhất. Người giúp đỡ che giấu hay không tố giác người bị truy nã sẽ bị xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật.
Khi bị bắt giữ người bị truy nã sẽ bị áp giải về nơi điều tra ban đầu hoặc nơi chấp hành án để tiếp tục xử lý theo quy trình tố tụng. Nếu người đó trong thời gian lẩn trốn có hành vi phạm tội khác thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm thêm.
Nhà nước cũng có chính sách khoan hồng đối với những người đang bị truy nã nhưng tự nguyện ra đầu thú hợp tác với cơ quan điều tra có thái độ ăn năn hối lỗi. Trong những trường hợp như vậy, hình phạt có thể được xem xét giảm nhẹ theo quy định.
Tăng cường sự phối hợp giữa Nhà nước và người dân
Một trong những điểm mạnh của hệ thống pháp luật Việt Nam trong phòng chống tội phạm là sự kết hợp giữa cơ quan công quyền và quần chúng nhân dân. Khi người dân được giáo dục pháp luật tốt có ý thức trách nhiệm với cộng đồng biết cách tố giác hỗ trợ truy bắt tội phạm thì hiệu quả phòng chống sẽ tăng lên đáng kể.
Chính quyền các cấp cũng có vai trò rất lớn trong việc triển khai tuyên truyền hướng dẫn tạo điều kiện cho người dân tham gia vào công tác giữ gìn an ninh. Các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên cũng được huy động để xây dựng các mô hình tự quản, tổ dân phố an toàn, đường phố không có tội phạm.
Công tác xây dựng lực lượng chức năng chuyên nghiệp trang bị kỹ thuật hiện đại cải tiến quy trình xử lý thông tin cũng cần được chú trọng để đảm bảo mọi hành vi phạm tội đều bị phát hiện xử lý kịp thời.
Ba lĩnh vực quan trọng là phòng chống tội phạm với tố giác tội phạm cả truy nã tội phạm đã được pháp luật Việt Nam quy định một cách hệ thống cụ thể có hiệu lực thực thi cao. Mỗi công dân khi hiểu đúng với thực hiện nghiêm chỉnh quyền với nghĩa vụ của mình sẽ góp phần vào công cuộc bảo vệ bình yên cho xã hội.
Phòng chống tội phạm không phải là nhiệm vụ riêng của bất kỳ cơ quan nào. Là sự phối hợp toàn diện giữa Nhà nước và nhân dân, giữa pháp luật và đạo đức, giữa lý trí và trách nhiệm. Chỉ khi toàn xã hội cùng hành động, trật tự với công lý mới được đảm bảo một cách vững bền.