Nợ xấu từ lâu đã là vấn đề nhức nhối trong hệ thống tài chính ngân hàng tại Việt Nam vừa ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh của các tổ chức tín dụng nợ xấu còn tạo áp lực lên nền kinh tế với khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp cho nên xây dựng một khung pháp lý rõ ràng nhằm xử lý nợ xấu là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo sự an toàn minh bạch bền vững cho thị trường tài chính. Bài viết này sẽ phân tích những nội dung cốt lõi của luật xử lý nợ xấu hiện hành và các điều chỉnh gần đây đồng thời đánh giá những tác động thực tế mà khung pháp lý này mang lại.
Khái niệm nợ xấu và tình hình tại Việt Nam
Nợ xấu là những khoản vay mà người vay không trả được đúng hạn cả gốc và lãi theo cam kết trong hợp đồng tùy vào thời gian và mức độ quá hạn mà nợ được phân loại từ nhóm 1 đến nhóm 5 trong đó nhóm 3 trở đi thường được gọi chung là nợ xấu xảy ra do nhiều nguyên nhân như doanh nghiệp làm ăn thua lỗ hay người vay mất khả năng trả nợ hay do thiếu trách nhiệm trong công tác thẩm định tín dụng của ngân hàng.
Tại Việt Nam giai đoạn từ năm 2011 đến 2016 nợ xấu gia tăng nhanh chóng đặc biệt là tại các ngân hàng thương mại cổ phần. Trước sức ép lớn từ thị trường với yêu cầu tái cấu trúc hệ thống ngân hàng năm 2017 Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 42 về thí điểm xử lý nợ xấu nhờ đó hàng trăm nghìn tỷ đồng nợ đã được xử lý trong vòng vài năm tuy nhiên sau khi nghị quyết hết hiệu lực câu hỏi đặt ra là làm thế nào với mục đích xử lý nợ xấu một cách bền vững lâu dài.
Luật hóa quy định xử lý nợ xấu
Để giải quyết tận gốc vấn đề này quốc hội đã thông qua Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi có hiệu lực từ tháng 7 năm 2024. Trong đó lần đầu tiên việc xử lý nợ xấu và tài sản bảo đảm được luật hóa đầy đủ thành một chương riêng được xem là bước tiến lớn trong việc định hình khung pháp lý ổn định cho hệ thống tín dụng quốc gia.
Theo luật mới nợ xấu được xác định bao gồm cả khoản nợ trong bảng và ngoài bảng bao gồm các khoản đã sử dụng dự phòng rủi ro nhưng chưa thu hồi. Các tổ chức tín dụng được quyền chuyển nhượng khoản nợ xấu cho công ty quản lý tài sản hoặc các nhà đầu tư khác thông qua hợp đồng mua bán nợ giúp mở rộng thị trường mua bán nợ tạo điều kiện cho dòng vốn được luân chuyển trở lại hệ thống.
Thu giữ tài sản bảo đảm theo quy định mới
Một điểm nổi bật của luật là cho phép tổ chức tín dụng được quyền thu giữ tài sản bảo đảm nếu điều đó đã được thỏa thuận trong hợp đồng vay là cơ sở pháp lý giúp ngân hàng chủ động xử lý tài sản thế chấp khi người vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ tuy nhiên quá trình thu giữ phải tuân thủ trình tự rõ ràng không được tự ý xâm phạm hay cưỡng chế trái phép.
Trước đây nhiều vụ thu giữ tài sản vướng vào tranh chấp do chưa có cơ chế giám sát hay mâu thuẫn với quy định về đất đai và nhà ở. Luật mới yêu cầu phải có sự phối hợp giữa tổ chức tín dụng với cơ quan thi hành án và chính quyền địa phương đảm bảo tính minh bạch với an toàn pháp lý. Người dân nếu bị thu giữ tài sản sai quy định có quyền khiếu nại với yêu cầu bảo vệ quyền lợi.
Cơ chế thanh toán với xử lý tài sản
Khi tài sản bảo đảm được thanh lý nhằm thu hồi nợ thì luật quy định rõ thứ tự thanh toán. Trước hết là các chi phí liên quan đến bảo quản với xử lý tài sản tiếp theo là các nghĩa vụ thuế, phí, lệ phí còn tồn đọng sau đó là khoản nợ gốc và lãi vay. Các khoản còn lại mới được dùng mục đích thanh toán các nghĩa vụ dân sự khác giúp đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho tổ chức tín dụng và cơ quan nhà nước đồng thời công bằng với các bên liên quan khác.
Luật cũng cho phép các bên mua lại khoản nợ được tiếp cận trực tiếp với tài sản bảo đảm theo thỏa thuận trong hợp đồng vay mở rộng khả năng xử lý linh hoạt nhất là trong trường hợp khoản nợ đã được chuyển nhượng hay tái cơ cấu.
Vai trò của công ty mua bán nợ
Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam hay còn gọi là VAMC tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong hoạt động xử lý nợ xấu ngoài ra luật cũng cho phép sự tham gia của các công ty tư nhân vào thị trường mua bán nợ nhằm tăng tính cạnh tranh minh bạch. Các doanh nghiệp này phải đáp ứng điều kiện về vốn, năng lực tài chính với kinh nghiệm quản lý tài sản đảm bảo việc xử lý hiệu quả mà không làm xáo trộn thị trường.
Sự phát triển của thị trường mua bán nợ tạo cơ hội thu hút các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào quá trình xử lý nợ xấu đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập mạnh mẽ vào kinh tế toàn cầu là kênh huy động vốn tiềm năng cho nền kinh tế nếu được kiểm soát tốt.
Thách thức với giải pháp
Mặc dù luật mới đã tạo hành lang pháp lý rõ ràng hơn nhưng việc thực thi vẫn còn nhiều thách thức do đó nhiều tổ chức tín dụng phản ánh về sự chồng chéo giữa luật ngân hàng và luật dân sự đặc biệt trong các thủ tục liên quan đến tài sản bảo đảm là đất đai ngoài ra tâm lý né tránh thi hành án hay kéo dài tranh chấp cũng khiến tiến trình thu hồi nợ gặp khó khăn.
Để khắc phục tình trạng này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan như tòa án, công an, chính quyền địa phương và ngân hàng bên cạnh đó cần đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật cho người dân, doanh nghiệp nâng cao ý thức trách nhiệm trong các giao dịch tín dụng. Chính sách xử lý nợ xấu cần kết hợp giữa giải pháp pháp lý với hành chính cả tài chính đạt hiệu quả toàn diện.
Việc luật hóa quy trình xử lý nợ xấu đánh dấu bước chuyển mình quan trọng trong quản lý tín dụng tại Việt Nam không chỉ tạo hành lang pháp lý ổn định cho hệ thống ngân hàng luật mới còn góp phần bảo vệ quyền lợi của người vay giữ vững trật tự kinh tế tài chính cho nên để luật đi vào thực tiễn hiệu quả cần tiếp tục hoàn thiện các văn bản hướng dẫn chi tiết tăng cường phối hợp liên ngành đẩy mạnh kiểm tra giám sát. Nợ xấu nếu được xử lý kịp thời minh bạch sẽ giúp hệ thống tài chính phát triển lành mạnh góp phần ổn định kinh tế vĩ mô nâng cao niềm tin vào thị trường tài chính quốc gia.