Trong thời đại số hóa thông tin cá nhân trở thành một dạng tài sản quan trọng. Thu thập lưu trữ với cả xử lý dữ liệu người dùng không chỉ giúp doanh nghiệp cá nhân hóa dịch vụ còn tạo ra giá trị lớn trong kinh doanh. Tuy nhiên đi kèm với lợi ích là rủi ro lộ lọt thông tin cá nhân ảnh hưởng đến quyền riêng tư an toàn của người dân. Trước thực tế này pháp luật Việt Nam đã xây dựng khung quy định về bảo mật thông tin cá nhân và khách hàng nhằm tăng cường trách nhiệm minh bạch trong xử lý dữ liệu.
Khái niệm về thông tin cá nhân và dữ liệu khách hàng
Thông tin cá nhân là mọi dữ liệu có thể dùng để nhận dạng một cá nhân cụ thể hoặc kết hợp với các thông tin khác để xác định danh tính. Bao gồm họ tên, ngày sinh, số điện thoại, địa chỉ, hình ảnh, thông tin sinh trắc học, hành vi tiêu dùng. Trong khi đó dữ liệu khách hàng thường là tập hợp thông tin cá nhân được tổ chức lưu trữ với mục đích phục vụ dịch vụ hoặc hoạt động kinh doanh.
Thông tin này có thể do khách hàng cung cấp trực tiếp qua biểu mẫu đăng ký, hợp đồng hoặc được thu thập gián tiếp từ các tương tác số. Dù bằng cách nào, việc xử lý các loại dữ liệu này đều phải tuân thủ quy định pháp luật về quyền riêng tư và trách nhiệm bảo mật.
Cơ sở pháp lý về bảo vệ dữ liệu cá nhân
Từ tháng bảy năm hai nghìn không trăm hai mươi ba, Việt Nam chính thức áp dụng nghị định quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Là văn bản pháp lý đầu tiên xác lập hệ thống khái niệm, nguyên tắc và quyền nghĩa vụ liên quan đến xử lý dữ liệu. Theo đó, mọi cá nhân đều có quyền biết thông tin nào đang bị thu thập, quyền đồng ý hoặc từ chối xử lý, quyền truy cập với yêu cầu chỉnh sửa xóa bỏ dữ liệu cá nhân của mình.
Tổ chức, doanh nghiệp có nghĩa vụ thông báo rõ ràng mục đích thu thập, phạm vi sử dụng và thời gian lưu trữ. Mọi hành vi sử dụng dữ liệu cá nhân mà không có sự đồng ý đều bị coi là vi phạm. Nghị định cũng yêu cầu doanh nghiệp phải cử người chịu trách nhiệm về dữ liệu xây dựng chính sách bảo mật nội bộ với cả đánh giá tác động bảo vệ dữ liệu trước khi triển khai hệ thống lớn.
Bảo mật thông tin khách hàng trong hoạt động tài chính ngân hàng
Đối với lĩnh vực tài chính ngân hàng, pháp luật có quy định riêng biệt yêu cầu các tổ chức tín dụng đảm bảo mức độ bảo mật cao hơn. Khi khách hàng cung cấp thông tin như số tài khoản, mã xác thực, thông tin giao dịch hay tổ chức phải mã hóa phân quyền truy cập giám sát hệ thống lưu trữ nghiêm ngặt. Bất kỳ sự cố nào làm lộ lọt thông tin phải được thông báo kịp thời cho khách hàng và cơ quan quản lý.
Từ đầu năm hai nghìn không trăm hai mươi lăm, các ngân hàng với tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính phải tuân thủ thông tư mới yêu cầu rà soát toàn bộ hệ thống công nghệ thông tin, triển khai tiêu chuẩn an ninh mạng kiểm thử định kỳ với đào tạo nhân sự liên quan đến bảo mật thông tin.
Quy trình thu thập xử lý thông tin hợp pháp
Khi thu thập dữ liệu cá nhân, đơn vị xử lý phải đảm bảo có sự đồng thuận rõ ràng của chủ thể. Sự đồng thuận phải được thể hiện rõ ràng cụ thể có thể rút lại bất kỳ lúc nào. Thông báo cho người dùng phải minh bạch về nội dung, phạm vi, thời gian và bên thứ ba nếu có. Trong trường hợp chia sẻ dữ liệu cho bên ngoài phải có hợp đồng xử lý dữ liệu đảm bảo bên nhận có năng lực bảo mật tương đương.
Việc lưu trữ dữ liệu phải tuân thủ quy tắc tối thiểu cần thiết không giữ quá thời hạn cam kết. Khi không còn nhu cầu xử lý, dữ liệu phải được xóa hoặc hủy một cách an toàn. Doanh nghiệp phải thiết lập quy trình nội bộ để kiểm tra quyền truy cập ghi nhận lịch sử chỉnh sửa xử lý yêu cầu của chủ thể dữ liệu.
Chế tài xử phạt khi vi phạm
Pháp luật quy định rõ các mức xử phạt đối với hành vi vi phạm bảo mật dữ liệu. Cá nhân hoặc tổ chức cố tình thu thập sử dụng với tiết lộ trái phép thông tin cá nhân có thể bị phạt hành chính đến hàng trăm triệu đồng. Nếu gây thiệt hại nghiêm trọng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Ngoài ra doanh nghiệp vi phạm có thể bị yêu cầu đình chỉ hoạt động xử lý dữ liệu chịu trách nhiệm bồi thường dân sự hay bị thu hồi giấy phép trong các trường hợp đặc biệt.
Quyền của người dùng trong bảo vệ dữ liệu
Cá nhân là chủ thể dữ liệu có quyền yêu cầu biết thông tin đang được lưu trữ, quyền từ chối xử lý hoặc chia sẻ, quyền truy cập chỉnh sửa yêu cầu xóa khi không còn cần thiết. Ngoài ra người dùng có thể khiếu nại đến cơ quan chức năng nếu thấy quyền riêng tư bị xâm phạm. Luật hiện hành cũng yêu cầu các đơn vị cung cấp dịch vụ phải có kênh tiếp nhận xử lý khiếu nại liên quan đến dữ liệu khách hàng.
Thách thức trong thực thi và hướng hoàn thiện
Dù đã có khung pháp lý rõ ràng nhiều doanh nghiệp nhỏ vẫn chưa đủ năng lực hoặc nhận thức để thực hiện đầy đủ quy định. Việc bảo mật còn mang tính hình thức thiếu quy trình chuẩn với giám sát chặt chẽ. Một số cá nhân vì lợi ích ngắn hạn vẫn thực hiện mua bán thông tin khách hàng trên các nền tảng không kiểm soát.
Để cải thiện tình hình cần có các chương trình nâng cao nhận thức cho cả doanh nghiệp và người dân. Cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra xử phạt nghiêm minh các hành vi vi phạm thúc đẩy việc ban hành luật bảo vệ dữ liệu cá nhân độc lập, thống nhất chi tiết hơn. Ngoài ra, sự hợp tác quốc tế trong bảo vệ dữ liệu xuyên biên giới cũng là xu hướng cần được quan tâm trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Luật bảo mật thông tin cá nhân với thông tin khách hàng là bước tiến quan trọng trong xây dựng môi trường số an toàn tin cậy. Việc nắm rõ các quy định không chỉ giúp doanh nghiệp tránh rủi ro pháp lý còn nâng cao uy tín với lòng tin từ khách hàng. Về phía người dùng hiểu rõ quyền của mình sẽ giúp bảo vệ tốt hơn các giá trị cá nhân trong thời đại công nghệ số. Tương lai của nền kinh tế số phụ thuộc rất lớn vào cách chúng ta xử lý với bảo vệ dữ liệu ngày hôm nay.