Pháp luật đại cương là một trong những môn học nền tảng được giảng dạy tại hầu hết các trường đại học. Ngoài kiến thức lý thuyết về nhà nước với pháp luật nên môn học này còn cung cấp nhiều bài tập tình huống thực tiễn nhằm giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng phân tích áp dụng quy phạm pháp luật. Dạng bài tập tình huống đòi hỏi người học không chỉ nắm vững lý thuyết còn phải biết cách vận dụng vào từng trường hợp cụ thể. Bài viết này sẽ hướng dẫn cách tiếp cận bài tập tình huống một cách logic hiệu quả kèm theo ví dụ minh họa cụ thể để người học dễ dàng hình dung cũng như thực hành.
1. Bản chất của bài tập tình huống pháp luật
Bài tập tình huống là dạng đề yêu cầu người học đọc, phân tích giải quyết một tình huống pháp lý cụ thể, thường được mô phỏng từ đời sống thực tế. Mỗi tình huống thường có các yếu tố: nhân vật, hành vi, mốc thời gian, địa điểm, hành động pháp lý hay vi phạm pháp luật. Từ đó người học phải xác định quy phạm pháp luật áp dụng, đánh giá đúng sai của hành vi chỉ ra trách nhiệm pháp lý với cả đề xuất hướng giải quyết.
Dạng bài này giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng tư duy pháp lý, khả năng đọc hiểu tình huống, khả năng đưa ra kết luận pháp lý dựa trên căn cứ luật định.
2. Cách tiếp cận bài tập tình huống
Khi giải bài tập tình huống người học nên thực hiện theo các bước sau
Bước 1: Đọc kỹ và phân tích tình huống
Trước hết cần đọc kỹ tình huống ít nhất hai lần. Lần đầu để nắm tổng thể câu chuyện, lần sau để gạch chân những chi tiết quan trọng như: hành vi của các nhân vật, các mốc thời gian, những hành động có dấu hiệu vi phạm pháp luật.
Bước 2: Xác định vấn đề pháp lý
Sau khi phân tích nội dung, cần xác định vấn đề pháp lý đặt ra trong tình huống. Có thể đó là hành vi vi phạm pháp luật hành chính, dân sự, hình sự hay là tranh chấp hợp đồng, quyền nghĩa vụ của công dân, thực hiện cũng như không thực hiện một nghĩa vụ pháp lý.
Bước 3: Tìm căn cứ pháp lý
Đây là bước quan trọng nhất. Người học phải liên hệ quy định trong pháp luật hiện hành để xác định quy phạm phù hợp. Cần xác định đúng quy phạm áp dụng bao gồm điều luật, loại hành vi bị cấm, được phép thực hiện chế tài tương ứng.
Bước 4: Phân tích kết luận
Dựa trên căn cứ pháp lý đã tìm được, phân tích hành vi của các nhân vật trong tình huống. Xác định rõ ai là người vi phạm, vi phạm điều luật nào, có lỗi hay không, có năng lực pháp lý không và hậu quả pháp lý là gì. Cuối cùng, đưa ra kết luận và đề xuất hướng xử lý cũng như bảo vệ quyền lợi hợp pháp nếu có.
3. Ví dụ minh họa cùng hướng dẫn giải
Tình huống 1: Vi phạm hành chính
Anh T điều khiển xe máy không đội mũ bảo hiểm, vượt đèn đỏ khi bị yêu cầu dừng xe để kiểm tra thì bỏ chạy. Cảnh sát giao thông truy đuổi và lập biên bản vi phạm hành chính.
Phân tích
-
Anh T có hành vi điều khiển xe máy không đội mũ bảo hiểm, vượt đèn đỏ, không chấp hành yêu cầu kiểm tra của lực lượng chức năng.
-
Đây là hành vi vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ.
-
Căn cứ theo quy định tại Luật xử lý vi phạm hành chính với Nghị định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông, các hành vi trên bị xử phạt bằng tiền.
-
Anh T có năng lực hành vi đầy đủ, có lỗi, vi phạm quy định đã được công bố công khai.
-
Kết luận Anh T phải chịu trách nhiệm hành chính. Hình thức xử phạt là phạt tiền có thể bị tạm giữ phương tiện nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Tình huống 2: Tranh chấp dân sự
Bà H cho bà D mượn 100 triệu đồng có giấy vay viết tay nhưng lại không có người làm chứng. Sau ba tháng bà D không trả nợ phủ nhận khoản vay.
Phân tích
-
Đây là quan hệ pháp luật dân sự, cụ thể là hợp đồng vay tài sản.
-
Quan hệ này được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự.
-
Giấy vay viết tay là chứng cứ dù không có người làm chứng nhưng nếu có chữ ký với nội dung rõ ràng thì vẫn có giá trị pháp lý.
-
Trong trường hợp tranh chấp bà H có thể khởi kiện ra Tòa án yêu cầu bà D trả nợ.
-
Tòa án có thể triệu tập các nhân chứng, xác minh chữ viết, chữ ký, áp dụng quy định về nghĩa vụ trả nợ đúng hạn.
4. Lưu ý khi làm bài thi có tình huống pháp lý
-
Tránh suy diễn chủ quan. Mọi kết luận phải có căn cứ pháp lý rõ ràng.
-
Luôn viết rõ từng bước phân tích, tránh trả lời ngắn gọn theo kiểu có/không đúng/sai mà không giải thích.
-
Trình bày rõ ràng, mạch lạc, có dẫn chứng cụ thể, ưu tiên trích đúng quy định pháp luật thay vì viết chung chung.
-
Chú ý đến yếu tố thời gian vì thời hiệu cùng thời hạn trong luật có thể ảnh hưởng đến tính hợp pháp của hành vi.
Bài tập tình huống trong môn Pháp luật đại cương là công cụ đánh giá khả năng áp dụng lý thuyết vào thực tiễn của người học. Dạng bài này không chỉ giúp củng cố kiến thức còn phát triển tư duy pháp lý cùng kỹ năng giải quyết vấn đề. Để làm tốt sinh viên cần nắm vững phương pháp phân tích thường xuyên luyện tập rồi cả cập nhật quy định pháp luật mới. Khi đã thành thạo người học sẽ có thể xử lý các tình huống pháp lý trong thực tiễn đời sống một cách tự tin đúng quy định. Cũng là bước chuẩn bị vững chắc cho các môn học chuyên sâu hơn về pháp luật sau này.