Sau khi Luật Kế toán số 88 năm 2015 có hiệu lực từ đầu năm 2017 nhiều quy định trong luật cần được làm rõ để đảm bảo khả năng áp dụng thực tế. Chính phủ đã ban hành các nghị định hướng dẫn bao gồm nghị định 174 năm 2016 và hai nghị định cũ hơn là 128 và 129 năm 2004 nhằm cụ thể hóa nội dung trong các lĩnh vực nhà nước và kinh doanh.
Nghị định 174 năm 2016 hướng dẫn luật kế toán hiện hành
Nghị định 174 ban hành tháng cuối năm 2016 có hiệu lực từ ngày một tháng một năm 2017. Đây là văn bản chi tiết hướng dẫn nhiều nội dung trong luật kế toán như chứng từ kế toán tài liệu kế toán tổ chức bộ máy kế toán người làm kế toán hoạt động dịch vụ kế toán cung cấp dịch vụ kế toán qua biên giới và tổ chức nghề nghiệp kế toán.
Về chứng từ và lưu trữ tài liệu kế toán nghị định cho phép đơn vị chủ động thiết kế mẫu chứng từ phù hợp đặc điểm hoạt động đồng thời quy định rõ các loại tài liệu phải lưu giữ như chứng từ sổ kế toán báo cáo tài chính và các tài liệu liên quan đến kiểm tra thanh tra kiểm toán. Tài liệu bản sao chụp được coi là bản chính nếu sao trực tiếp từ bản gốc và được xác nhận hợp pháp.
Về tổ chức bộ máy nghị định khẳng định người đại diện pháp luật của đơn vị kế toán có quyền quyết định tổ chức bộ máy cũng như bố trí kế toán trưởng hoặc phụ trách kế toán. Trong trường hợp chưa bổ nhiệm kế toán trưởng thì có thể bố trí phụ trách trong thời gian tối đa 12 tháng.
Về hoạt động dịch vụ kế toán nghị định yêu cầu công ty dịch vụ kế toán phải đảm bảo tỷ lệ vốn góp phù hợp với yêu cầu giữa người hành nghề và tổ chức. Mỗi công ty phải có ít nhất hai kế toán viên hành nghề và không cho phép kế toán viên hoạt động song song trong nhiều đơn vị khác. Đồng thời doanh nghiệp phải mua bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp.
Đối với doanh nghiệp nước ngoài nghị định 174 cho phép cung cấp dịch vụ kế toán qua biên giới nếu quốc gia đó là thành viên WTO hoặc có điều ước quốc tế với Việt Nam.
Về tổ chức nghề nghiệp nghị định quy định tổ chức này có nhiệm vụ bồi dưỡng kiến thức, xây dựng chuẩn mực kế toán chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp tổ chức thi cấp chứng chỉ kế toán viên và kiểm tra chất lượng dịch vụ kế toán.
Nghị định 128 năm 2004 hướng dẫn lĩnh vực kế toán nhà nước
Trước khi Luật kế toán 2015 ra đời, nghị định 128 năm 2004 là văn bản hướng dẫn chi tiết Luật kế toán 2003 trong lĩnh vực kế toán nhà nước. Nghị định xác định rõ đối tượng áp dụng là cơ quan Nhà nước, đơn vị sự nghiệp và tổ chức sử dụng ngân sách Nhà nước.
Nghị định 128 nêu rõ nguyên tắc bảo quản tài liệu kế toán quỹ ngân sách và trách nhiệm của lãnh đạo đơn vị trong việc lưu trữ an toàn tài liệu kế toán. Nghị định này đã hết hiệu lực khi luật mới và nghị định 174 ra đời.
Nghị định 129 năm 2004 hướng dẫn kế toán trong hoạt động kinh doanh
Nghị định 129 ban hành cùng ngày với nghị định 128 quy định chi tiết luật kế toán 2003 trong lĩnh vực hoạt động kinh doanh. Đối tượng áp dụng là các doanh nghiệp tư nhân các loại hình công ty và hộ kinh doanh có tổ chức.
Nghị định này quy định rõ yêu cầu về bảo quản lưu trữ tài liệu kế toán tối thiểu 5 năm với hồ sơ quản lý hành chính và 10 năm với chứng từ lập sổ sách báo cáo tài chính. Bản sao chụp tài liệu khi bản chính bị mất hay tạm giữ phải có biên bản và sao y hợp pháp. Nghị định 129 cũng nhấn mạnh trách nhiệm của lãnh đạo trong tổ chức lưu trữ tài liệu.
Nghị định 129 đã hết hiệu lực khi luật mới và nghị định 174 ra đời.
Mối quan hệ giữa các nghị định
Nghị định 128 và nghị định 129 hướng dẫn Luật kế toán 2003, tuy nhiên cả hai đã chính thức hết hiệu lực theo nghị định 174 năm 2016.
Hiện tại nghị định 174 là văn bản hướng dẫn có hiệu lực tích hợp nội dung của luật kế toán 2015 bao gồm cả quy định đối với đơn vị nhà nước và doanh nghiệp kinh doanh. Nghị định này cụ thể hóa chi tiết các điều khoản liên quan đến chứng từ bộ máy kế toán dịch vụ kế toán quốc tế và tổ chức nghề nghiệp kế toán.
Một số điểm cần lưu ý khi áp dụng
Do quy định cho phép thiết kế mẫu chứng từ phù hợp với đặc thù hoạt động đơn vị nên cần đảm bảo nội dung yêu cầu bởi luật cho từng loại chứng từ. Mẫu chứng từ và sổ sách phải trình bày thống nhất có hệ thống dễ truy xuất.
Việc bố trí kế toán trưởng và phụ trách kế toán cần thực hiện đúng thời hạn quy định và đảm bảo trình độ chứng chỉ phù hợp. Trường hợp doanh nghiệp cũ chuyển lên luật mới cần bổ sung chứng chỉ kế toán trưởng ngay trong 24 tháng kể từ ngày luật mới có hiệu lực.
Các cơ sở kinh doanh dịch vụ kế toán cần rà soát cấu trúc vốn góp đảm bảo đủ số lượng kế toán viên hành nghề đồng thời mua bảo hiểm trách nhiệm. Nếu cung cấp dịch vụ từ nước ngoài cần đáp ứng điều kiện quốc gia liên quan.
Hoạt động tổ chức nghề nghiệp kế toán cần thực hiện tốt vai trò bồi dưỡng và phát triển chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp đồng thời tổ chức thi chứng chỉ đầy đủ và kiểm soát chất lượng dịch vụ.
Nghị định 174 năm 2016 là văn bản hướng dẫn hiện hành quan trọng cho Luật kế toán 2015. Nó tích hợp nội dung của các văn bản cũ trong cả hai lĩnh vực nhà nước và kinh doanh. Chính vì vậy khi thực hiện các quy định luật kế toán, tổ chức cần căn cứ vào nghị định này để thiết lập quy trình chứng từ bộ máy kế toán dịch vụ và tổ chức nghề nghiệp.