Luật Ngân sách Nhà nước sửa đổi năm 2015 đã thiết lập khung pháp lý hiện đại điều hành lập dự toán thu chi ngân sách kiểm soát chi với quyết toán ngân sách trên toàn quốc. Tuy nhiên để thực hiện hiệu quả luật này cần văn bản hướng dẫn chi tiết. Nghị định số 163 được Chính phủ ban hành ngày 21 tháng 12 năm 2016 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1 tháng 1 năm 2017 chính là văn bản hướng dẫn quan trọng cho Luật thay thế hoàn toàn nghị định cũ.
Phạm vi, đối tượng áp dụng
Nghị định đưa ra hướng dẫn chi tiết các nội dung như lập dự toán ngân sách trung ương với địa phương phân bổ dự toán chính sách ứng trước dự toán chi chuyển nguồn sử dụng dự phòng ngân sách quỹ dự trữ tài chính kiểm soát chi ngân sách Nhà nước. Văn bản áp dụng cho mọi cơ quan nhà nước tổ chức chính trị xã hội tổ chức sự nghiệp được giao nhiệm vụ kinh phí từ ngân sách cùng những đối tượng liên quan đến quản lý ngân sách.
Hướng dẫn lập dự toán, phân bổ ngân sách
Một trong những nội dung nổi bật là hướng dẫn chi tiết về lập dự toán ngân sách cấp trung ương và địa phương. Bộ Tài chính phối hợp với các bộ ngành lập tổng dự toán, trình Chính phủ báo cáo Quốc hội. Cấp tỉnh cấp huyện lập dự toán cấp mình với tổng hợp từ cấp dưới.
Nghị định also quy định tỷ lệ dự phòng ngân sách mỗi cấp là từ 2 đến 4 phần trăm tổng chi. Cơ chế ứng trước dự toán năm sau được phép trong vòng mức nhất định cho các dự án trọng điểm quốc gia, công trình xây dựng cấp bách.
Quy định về thu nộp ngân sách
Ngân sách được hình thành qua các khoản thu như thuế lệ phí phí dịch vụ ngân sách, các khoản thu từ hoạt động kinh tế nhà nước. Nghị định làm rõ trách nhiệm lập dự toán thu thuế từ cơ quan thuế địa phương gửi Sở tài chính để tổng hợp. Cơ chế phối hợp giữa thu ngân sách trung ương và địa phương được quy định rõ để đảm bảo tính minh bạch hiệu quả quản lý.
Kiểm soát chi ngân sách, thanh toán
Nghị định xác định rõ nguyên tắc kiểm soát chi ngân sách theo kết quả nhiệm vụ. Mọi khoản chi khi thực hiện phải có chứng từ hợp pháp được Kho bạc Nhà nước thanh toán qua hệ thống điện tử. Các khoản chi trả nợ gốc đến hạn phải thực hiện đầy đủ đúng hạn hạch toán qua Kho bạc.
Chính sách chi dự phòng ngân sách cho phép cơ quan tài chính cấp trên quyết định chi vượt dự toán trong trường hợp đặc biệt sau khi phối hợp với cơ quan chức năng.
Quỹ dự trữ tài chính, công khai ngân sách
Quỹ dự trữ được thành lập ở cấp trung ương và cấp tỉnh từ nguồn bố trí dự phòng hàng năm và kết dư ngân sách. Nghị định hướng dẫn mức sử dụng quỹ và quy trình quyết định chi cho các tình huống đột xuất.
Một điểm nổi bật là quy định về công khai ngân sách nhà nước và giám sát cộng đồng. Tất cả cấp ngân sách và đơn vị dự toán phải công bố số liệu dự toán báo cáo thực hiện. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội được yêu cầu giám sát. Điều này góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong sử dụng ngân sách.
Quyết toán ngân sách, chuyển tiếp
Nghị định xác định thời điểm quyết toán ngân sách thực hiện theo quy định tại Luật. Đối với các năm chuyển đổi cơ chế tài chính như thời kỳ ổn định 2011-2015 kéo dài đến hết năm 2016. Quy định này đảm bảo luồng ngân sách không bị gián đoạn kế thừa đúng các năm trước.
So sánh nghị định cũ và mới
Nghị định 163 thay thế nghị định 60/2003 của Chính phủ với nhiều cải tiến lớn. Trong đó bổ sung hướng dẫn cụ thể ứng trước chi ngân sách dự phòng quỹ dự trữ yêu cầu công khai ngân sách rộng rãi hơn. Văn bản mới cũng mở rộng phạm vi áp dụng cho cả đơn vị sự nghiệp và tổ chức xã hội nghề nghiệp được giao kinh phí.
Tác động đến quản lý ngân sách
Nghị định 163/2016/NĐ-CP đóng vai trò quan trọng trong việc đưa Luật Ngân sách Nhà nước vào cuộc sống. Nó nâng cao chất lượng lập dự toán với kiểm soát chi ngân sách nhờ đó bảo đảm sử dụng nguồn lực có hiệu quả minh bạch. Mặt khác giám sát cộng đồng giúp nâng cao trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước.
Những thách thức khi triển khai
Việc thực hiện nghị định cần đảm bảo hai yếu tố: nguồn lực công nghệ và con người. Cơ quan tài chính và Kho bạc cần hệ thống điện tử hiện đại để theo dõi chi tiêu ngân sách. Đồng thời cán bộ ở các cấp phải đào tạo kỹ năng lập dự toán đúng quy định xử lý công khai dữ liệu.
Ngoài ra cơ chế giám sát cộng đồng cần được phát triển qua truyền thông truy cập dữ liệu dễ dàng khuyến khích vai trò của các tổ chức xã hội tham gia giám sát.
Nghị định 163/2016/NĐ-CP được xem là văn bản điển hình thể hiện sự tiến bộ trong quản lý ngân sách Nhà nước ở Việt Nam. Nó cung cấp hướng dẫn cụ thể cho lập dự toán chi trả kiểm soát ngân sách giám sát độc lập của xã hội. Văn bản này giúp hoàn thiện nền tảng pháp lý theo hướng minh bạch hiệu quả có trách nhiệm.