Nghỉ thai sản là một trong những chính sách bảo hiểm xã hội quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe của người lao động trong thời kỳ mang thai, sinh con với chăm sóc con nhỏ. Không chỉ áp dụng cho lao động nữ luật mới nhất hiện nay còn mở rộng quyền lợi cho lao động nam khi vợ sinh con. Việc hiểu rõ các quy định này không chỉ giúp người lao động thực hiện đúng quyền lợi của mình còn giúp doanh nghiệp tổ chức tốt hơn chính sách nhân sự hỗ trợ người lao động trong giai đoạn đặc biệt quan trọng của cuộc sống.
Quy định chung về nghỉ thai sản
Theo luật bảo hiểm xã hội hiện hành có hiệu lực từ ngày một tháng một năm 2025 người lao động được hưởng chế độ thai sản khi đáp ứng đủ điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội. Đối với lao động nữ thời gian nghỉ thai sản là sáu tháng. Trong trường hợp sinh đôi trở lên thì từ con thứ hai trở đi được nghỉ thêm một tháng cho mỗi con. Người lao động nữ có thể nghỉ trước sinh tối đa hai tháng với phần thời gian còn lại được nghỉ sau sinh.
Trong trường hợp người mẹ không còn hay không đủ sức khỏe để chăm sóc con, người chồng hoặc người thân khác có thể được hưởng chế độ thai sản thay thế trong khoảng thời gian còn lại tính từ thời điểm người mẹ mất khả năng chăm sóc con cho đến khi con đủ sáu tháng tuổi.
Ngoài ra lao động nữ được nghỉ khi khám thai với tối đa năm lần trong thai kỳ, mỗi lần không quá hai ngày làm việc. Nếu người lao động bị sảy thai, nạo hút thai, thai chết lưu thì thời gian nghỉ được tính tùy theo độ tuổi của thai từ mười đến một trăm hai mươi ngày.
Nghỉ thai sản cho lao động nam
Một trong những điểm nổi bật của luật mới là chế độ nghỉ thai sản dành cho lao động nam khi vợ sinh con. Là một bước tiến quan trọng trong chính sách bảo hiểm xã hội nhằm khuyến khích sự tham gia của nam giới vào việc chăm sóc con cái hỗ trợ người vợ trong giai đoạn hậu sản.
Theo quy định mới, lao động nam đang tham gia bảo hiểm xã hội được nghỉ từ năm đến mười bốn ngày làm việc tùy theo tình huống sinh con. Cụ thể nếu vợ sinh một con thường thì chồng được nghỉ năm ngày. Nếu vợ sinh mổ hoặc sinh non trước ba mươi hai tuần tuổi thì chồng được nghỉ bảy ngày. Trường hợp sinh đôi thì thời gian nghỉ là mười ngày và nếu sinh đôi mà vợ phải mổ thì chồng được nghỉ mười bốn ngày. Nếu sinh ba trở lên thì chồng được nghỉ thêm ba ngày cho mỗi con kể từ con thứ ba.
Thời gian nghỉ này không bắt buộc phải sử dụng liên tiếp mà có thể chia thành nhiều lần trong vòng sáu mươi ngày kể từ ngày vợ sinh con. Là điểm mới trong luật năm 2024 tạo điều kiện linh hoạt hơn cho người lao động nam trong việc bố trí công việc chăm sóc gia đình.
Trợ cấp một lần khi sinh con
Ngoài chế độ nghỉ thai sản, người lao động cũng được hưởng trợ cấp một lần khi sinh con. Trường hợp cả cha và mẹ đều tham gia bảo hiểm xã hội thì mẹ sẽ là người được hưởng trợ cấp. Nếu chỉ có cha tham gia thì người cha sẽ được nhận khoản trợ cấp này. Mức trợ cấp một lần cho mỗi con sinh ra là hai lần mức lương cơ sở tại thời điểm sinh con. Hiện tại mức lương cơ sở là hai triệu ba trăm bốn mươi nghìn đồng nên mỗi con sinh ra người lao động được nhận bốn triệu sáu trăm tám mươi nghìn đồng.
Điều kiện hưởng chế độ
Để được hưởng chế độ thai sản, người lao động cần đáp ứng điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội. Cụ thể phải đóng đủ từ sáu tháng trở lên trong vòng mười hai tháng trước khi sinh con hay nhận con nuôi. Đối với lao động nữ mang thai hộ hoặc người mẹ nhờ mang thai hộ, điều kiện cũng tương tự. Trường hợp người lao động bị tai nạn lao động hay mắc bệnh nghề nghiệp mà phải nghỉ việc điều trị thì vẫn được hưởng chế độ thai sản nếu thời gian đóng bảo hiểm đủ.
Đối với lao động nam, chỉ cần đang tham gia bảo hiểm xã hội tại thời điểm vợ sinh con là đủ điều kiện để hưởng chế độ nghỉ thai sản trợ cấp liên quan.
Hồ sơ với thủ tục hưởng chế độ
Người lao động cần nộp hồ sơ cho đơn vị sử dụng lao động để đơn vị gửi cơ quan bảo hiểm xã hội giải quyết. Hồ sơ bao gồm giấy khai sinh hoặc giấy chứng sinh của con, giấy ra viện hoặc giấy xác nhận phẫu thuật trong trường hợp sinh mổ cùng mẫu đề nghị hưởng chế độ thai sản.
Thời gian giải quyết của cơ quan bảo hiểm xã hội thường là trong vòng năm ngày làm việc kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ. Tiền trợ cấp sẽ được chuyển khoản trực tiếp vào tài khoản của người lao động hay chi trả qua đơn vị sử dụng lao động.
Ý nghĩa thực tiễn của chính sách nghỉ thai sản
Chính sách nghỉ thai sản không chỉ bảo vệ quyền lợi cho người lao động mà còn là một phần quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội. Việc mở rộng thời gian nghỉ và linh hoạt trong sử dụng thời gian nghỉ đối với lao động nam thể hiện sự tiến bộ trong cách tiếp cận bình đẳng giới chia sẻ trách nhiệm trong gia đình.
Ngoài ra chế độ thai sản còn góp phần giảm bớt gánh nặng tài chính cho gia đình trong giai đoạn đầu sau sinh giúp người lao động yên tâm hơn khi thực hiện thiên chức làm cha mẹ. Với doanh nghiệp việc áp dụng đúng đủ các quy định cũng là cơ sở để xây dựng môi trường làm việc nhân văn tôn trọng quyền lợi người lao động.
Luật nghỉ thai sản mới nhất đã có nhiều điều chỉnh tích cực nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người lao động trong thời kỳ sinh con. Lao động nữ được đảm bảo nghỉ đủ thời gian hưởng đầy đủ trợ cấp. Lao động nam được mở rộng quyền nghỉ linh hoạt hơn trong cách thức nghỉ. Là những thay đổi cần thiết để thích ứng với xu hướng xã hội hiện đại, nơi cả cha và mẹ đều có vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng chăm sóc con cái.
Trong bối cảnh luật đã thay đổi, việc cập nhật thông tin với thực hiện đúng quyền lợi nghĩa vụ sẽ giúp người lao động tận dụng hiệu quả các chính sách bảo hiểm xã hội đồng thời xây dựng một xã hội công bằng phát triển bền vững.