Vi phạm pháp luật là hiện tượng phổ biến trong đời sống xã hội. Để nhận diện một hành vi có phải là vi phạm pháp luật hay không, không chỉ cần xem xét hành vi cụ thể mà còn phải phân tích các yếu tố cấu thành. Trong số đó chủ thể với khách thể của vi phạm pháp luật là hai yếu tố không thể thiếu. Việc hiểu rõ hai yếu tố này sẽ giúp phân biệt hành vi hợp pháp và hành vi trái pháp luật đồng thời tạo cơ sở cho việc xử lý đúng đối tượng bảo vệ đúng quyền lợi.
Chủ thể của vi phạm pháp luật là gì
Chủ thể của vi phạm pháp luật là người hoặc tổ chức thực hiện hành vi trái pháp luật. Là yếu tố thể hiện ai là người thực hiện hành vi vi phạm có khả năng phải chịu trách nhiệm pháp lý đối với hành vi đó. Chủ thể có thể là cá nhân hoặc tổ chức trong nước và nước ngoài.
Để trở thành chủ thể vi phạm pháp luật, người thực hiện hành vi phải có đủ năng lực trách nhiệm pháp lý. Gồm hai yếu tố là năng lực nhận thức hành vi và năng lực chịu trách nhiệm trước pháp luật. Nếu một người thực hiện hành vi trái luật nhưng không đủ điều kiện chịu trách nhiệm pháp lý thì hành vi đó sẽ không bị xử lý theo quy định pháp luật thông thường.
Ví dụ một người chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo quy định thì dù có thực hiện hành vi nguy hiểm cũng không bị xử lý hình sự mà chỉ bị áp dụng biện pháp giáo dục khác.
Phân loại chủ thể vi phạm pháp luật
Cá nhân
Là người tự nhiên thực hiện hành vi vi phạm. Người này phải đạt độ tuổi nhất định theo quy định của từng lĩnh vực pháp luật. Ví dụ từ đủ 14 tuổi trở lên mới có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong một số tội danh. Ngoài độ tuổi cá nhân còn phải có khả năng nhận thức điều khiển hành vi. Những người mắc bệnh tâm thần hoặc không có năng lực hành vi sẽ không bị xử lý theo quy định thông thường.
Tổ chức
Là các pháp nhân hoặc đơn vị có tư cách pháp lý như doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức xã hội. Các tổ chức này có thể bị xử lý hành chính hoặc dân sự nếu thực hiện hành vi vi phạm như xả thải trái phép hay trốn thuế hay sử dụng lao động trái quy định. Tổ chức bị xử lý thông qua người đại diện hoặc người được ủy quyền.
Điều kiện để trở thành chủ thể vi phạm pháp luật
Để một cá nhân hoặc tổ chức bị coi là chủ thể vi phạm pháp luật cần đáp ứng đủ ba điều kiện sau
- Có hành vi cụ thể được xác định là trái pháp luật
- Có năng lực hành vi với đủ điều kiện pháp lý để chịu trách nhiệm
- Hành vi gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho xã hội
Khách thể của vi phạm pháp luật là gì
Khách thể của vi phạm pháp luật là quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ bị hành vi vi phạm xâm hại hay đe dọa xâm hại. Là yếu tố thể hiện giá trị pháp lý, lợi ích, quyền lợi bị ảnh hưởng bởi hành vi vi phạm. Khách thể chính là đối tượng chịu thiệt hại hoặc nguy cơ từ hành vi trái luật.
Ví dụ trong hành vi trộm cắp tài sản, khách thể bị xâm phạm là quyền sở hữu tài sản. Trong hành vi gây rối trật tự công cộng, khách thể bị xâm phạm là an ninh trật tự xã hội. Trong hành vi hủy hoại môi trường, khách thể là hệ sinh thái với sức khỏe cộng đồng.
Phân loại khách thể của vi phạm pháp luật
Khách thể chung
Là lợi ích cơ bản của xã hội được toàn bộ hệ thống pháp luật bảo vệ như trật tự, an ninh quốc gia, quyền con người. Là khách thể mà mọi hành vi vi phạm đều ảnh hưởng đến dù ở mức độ khác nhau.
Khách thể loại
Là nhóm các quan hệ xã hội thuộc cùng một lĩnh vực pháp luật. Ví dụ khách thể của vi phạm hình sự là an toàn xã hội, khách thể của vi phạm dân sự là quyền tài sản, khách thể của vi phạm hành chính là quy tắc quản lý nhà nước.
Khách thể trực tiếp
Là quan hệ xã hội cụ thể bị xâm hại bởi hành vi vi phạm. cũng là đối tượng chịu tác động rõ ràng và trực tiếp nhất. Ví dụ trong hành vi đánh người khách thể trực tiếp là sức khỏe với thân thể của người bị hại.
Mối quan hệ giữa chủ thể và khách thể trong vi phạm pháp luật
Chủ thể là người thực hiện hành vi vi phạm còn khách thể là đối tượng bị ảnh hưởng bởi hành vi đó. Sự tồn tại của vi phạm pháp luật luôn gắn liền với mối quan hệ giữa hai yếu tố này. Hành vi chỉ bị coi là vi phạm pháp luật khi chủ thể có đủ điều kiện trách nhiệm pháp lý với hành vi đó làm tổn hại đến khách thể được pháp luật bảo vệ.
Ví dụ một người đủ tuổi lao động có đầy đủ năng lực pháp lý thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác thì khách thể ở đây là quyền sở hữu tài sản. Khi xác định đúng chủ thể và khách thể, cơ quan có thẩm quyền mới có thể xử lý đúng người đúng hành vi vi phạm.
Một số ví dụ cụ thể
Ví dụ một
Một công ty xả thải nước chưa qua xử lý ra sông gây ô nhiễm môi trường. Trong trường hợp này chủ thể vi phạm là công ty có tư cách pháp nhân. Khách thể bị xâm phạm là môi trường tự nhiên và sức khỏe cộng đồng.
Ví dụ hai
Một học sinh cấp ba cố tình đánh bạn trong lớp gây thương tích. Chủ thể là cá nhân học sinh nếu đủ tuổi chịu trách nhiệm. Khách thể là sức khỏe và thân thể của người bị đánh.
Ví dụ ba
Một người điều khiển xe máy vượt đèn đỏ gây tai nạn. Chủ thể là người vi phạm giao thông. Khách thể bị xâm phạm là trật tự an toàn giao thông có thể là tính mạng người khác.
Chủ thể với khách thể là hai yếu tố không thể thiếu trong việc xác định hành vi vi phạm pháp luật. Chủ thể là người hoặc tổ chức thực hiện hành vi trái luật có đủ điều kiện chịu trách nhiệm pháp lý. Khách thể là quan hệ xã hội bị xâm hại, thể hiện giá trị mà pháp luật cần bảo vệ. Việc hiểu rõ hai yếu tố này không chỉ có ý nghĩa trong học thuật mà còn rất quan trọng trong thực tiễn xử lý vi phạm, nâng cao ý thức pháp luật bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân tổ chức trong xã hội.