Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật là hệ thống thông tin điện tử được thiết lập để tập hợp, lưu trữ, cập nhật cung cấp văn bản quy phạm pháp luật trên phạm vi toàn quốc. Được xem là nền tảng quan trọng để đảm bảo minh bạch công khai hiệu quả trong hoạt động quản lý nhà nước, nghiên cứu pháp luật với thực thi pháp luật. Bên cạnh đó cơ sở dữ liệu văn bản pháp luật do Bộ Tư pháp và các bộ, ngành, địa phương thực hiện bổ sung là thành phần không thể tách rời để giữ tính đầy đủ với liên thông của dữ liệu.
Khái niệm cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật
Theo quy định, cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật là nơi lưu trữ các văn bản quy phạm pháp luật dưới dạng điện tử bao gồm luật, nghị quyết, nghị định, thông tư, cũng như văn bản hợp nhất. Hệ thống chia làm hai thành phần chính là văn bản trung ương với văn bản địa phương. Nước ta xây dựng hệ thống này nhằm phục vụ mục tiêu quản lý nhà nước, phổ biến kiến thức pháp luật hỗ trợ nghiên cứu áp dụng pháp luật một cách hiệu quả.
Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật được vận hành tập trung quản lý thống nhất trên toàn quốc đảm bảo tính chính xác, đầy đủ cập nhật kịp thời. Hệ thống kết nối các cơ quan từ trung ương đến địa phương tạo nên mạng kết nối dữ liệu pháp lý xuyên suốt.
Nguyên tắc xây dựng vận hành dữ liệu
Việc xây dựng duy trì hệ thống tuân theo ba nguyên tắc cốt lõi là tập trung, chặt chẽ liên tục. Dữ liệu phải được thu thập, số hóa lưu trữ theo kiến trúc công nghệ thông tin thống nhất bảo đảm tương thích có khả năng mở rộng theo nhu cầu. Hơn nữa, tính bảo mật, lưu trữ lâu dài truy xuất được thông tin phải được đảm bảo theo chuẩn kỹ thuật quốc gia.
Hệ thống cần được duy trì ổn định để phục vụ nhu cầu khai thác của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Việc đảm bảo năng lực hạ tầng cập nhật thường xuyên giúp hệ thống luôn phản ánh đúng hiện trạng của hệ thống pháp luật.
Vai trò và trách nhiệm quản lý dữ liệu
Bộ Tư pháp là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc quản lý duy trì cơ sở dữ liệu quốc gia. Bộ có nhiệm vụ trình Chính phủ ban hành các văn bản điều chỉnh tổ chức đào tạo nghiệp vụ cập nhật dữ liệu kiểm tra đôn đốc việc cập nhật văn bản.
Bên cạnh đó, Cục Công nghệ thông tin thuộc Bộ hỗ trợ về mặt kỹ thuật cho hệ thống. Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan quản lý trung ương và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đều có trách nhiệm phối hợp cung cấp hồ sơ pháp lý bảo đảm thông tin chính xác phân bổ tài khoản quản trị an toàn.
Cơ sở dữ liệu văn bản pháp luật địa phương
Song song với hệ thống quốc gia, mỗi tỉnh và thành phố phải cập nhật văn bản pháp luật địa phương như nghị quyết, quyết định. Phòng Tư pháp cấp tỉnh là đầu mối cung cấp các văn bản này lên cơ sở dữ liệu quốc gia theo đúng thời hạn.
Việc kết nối chia sẻ dữ liệu giữa các hệ thống tỉnh và hệ thống quốc gia giúp nâng cao chất lượng dữ liệu tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp khi tra cứu ở một đầu mối chung.
Công cụ hỗ trợ tra cứu và ứng dụng thực tế
Hiện nay cơ sở dữ liệu quốc gia về văn bản pháp luật được truy cập qua cổng “vbpl.vn”. Người dùng có thể tìm văn bản theo từ khóa, số hiệu, lĩnh vực, tình trạng có hiệu lực và ngày ban hành. Các trang như LuatVietnam, Thư viện pháp luật cũng cung cấp chức năng tra cứu miễn phí hay trả phí với tiện ích phân tích, hướng dẫn chi tiết, bản song ngữ và biểu mẫu.
Cơ sở dữ liệu pháp luật giúp chuyên gia pháp lý, sinh viên, doanh nghiệp dễ dàng xác định văn bản hiệu lực theo dõi được mối quan hệ văn bản trước và sau với hỗ trợ soạn thảo văn bản với nghiên cứu pháp lý hay lập dự án đầu tư thực thi quy định pháp luật.
Những thách thức khi vận hành dữ liệu
Dù đã đi vào sử dụng hơn một thập kỷ, cơ sở dữ liệu vẫn gặp phải một số khó khăn về hạ tầng hay quản trị với cập nhật.
Trước tiên là hệ thống cũ kỹ chưa được nâng cấp bổ sung đúng hạn. Cơ sở dữ liệu cần được nâng cấp để đáp ứng khối lượng văn bản ngày càng tăng, nhu cầu tra cứu đa dạng tích hợp với các hệ thống dữ liệu khác của chính phủ.
Thiếu tài chính và nhân sự chuyên trách là vấn đề thường gặp tại các bộ ngành và địa phương. Đôi khi dữ liệu cập nhật chậm hay sai lệch ảnh hưởng đến việc tra cứu sử dụng.
Sự liên thông giữa cơ quan trung ương và địa phương chưa đồng bộ hoàn toàn. Dẫn tới tính không nhất quán của văn bản khi tra cứu. Một số đơn vị vẫn thực hiện cập nhật thủ công khiến khâu xử lý kém hiệu quả.
Định hướng nâng cấp hoàn thiện hệ thống dữ liệu
Gần đây từ đầu năm 2024, Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật đã tiếp nhận nhiệm vụ quản lý vận hành cơ sở dữ liệu, đôn đốc các đơn vị cập nhật dữ liệu đúng hạn, khắc phục sai sót xây dựng quy chế phối hợp, đề xuất nâng cấp hệ thống.
Nhu cầu cấp thiết là nâng cấp hạ tầng, tăng cường hệ thống sao lưu đảm bảo an ninh xây dựng phần mềm để tương tác chặt chẽ giữa người sử dụng với hệ thống dữ liệu. Hệ thống cần hướng tới dữ liệu đúng, đủ, sạch, sống nghĩa là đầy đủ nội dung, cập nhật tức thì, không sai sót hỗ trợ truy vấn phản hồi hiệu quả.
Việc xây dựng cơ chế đầu tư công trung hạn cho hệ thống dữ liệu pháp luật sẽ giúp bố trí nguồn lực ổn định. Đồng thời cần tiếp tục đào tạo chuyên gia cập nhật vận hành đồng hành cùng các đơn vị liên quan để triển khai nghiệp vụ đúng chuẩn.
Vai trò của người dân và xã hội
Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật không chỉ dành cho cơ quan nhà nước mà còn phục vụ người dân và tổ chức. Khi mọi văn bản đều được công khai, người dân có thể chủ động tra cứu, nghiên cứu, góp ý thực hiện hoạt động tuân thủ pháp luật.
Các tổ chức chuyên môn giới truyền thông cũng có thể khai thác dữ liệu để giám sát việc thực thi văn bản pháp luật phát hiện mâu thuẫn kịp thời phản ánh với các cơ quan có thẩm quyền.
Một hệ thống công khai, minh bạch góp phần tăng cường ý thức pháp luật chung hạn chế phát sinh tranh chấp dựa trên thiếu hiểu biết về quy định.
Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật cùng hệ thống cơ sở dữ liệu văn bản pháp luật địa phương là công cụ quá trình hiện đại hóa nền hành chính pháp trị. Khi hệ thống được cập nhật đầy đủ bảo đảm chất lượng với tương tác linh hoạt thì sẽ góp phần thúc đẩy cải cách hành chính nâng cao hiệu quả quản trị từ đó hướng đến xã hội công khai, minh bạch, văn minh.
Việc tiếp tục hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, nâng cao năng lực vận hành tạo cơ chế đầu tư bền vững đẩy mạnh việc tuyên truyền pháp luật là yếu tố then chốt để xây dựng nền tảng pháp lý phục vụ phát triển bền vững của đất nước.