Khi tìm hiểu về lịch sử pháp luật dân sự Việt Nam. Không ít người thắc mắc liệu có tồn tại một “Bộ luật Dân sự năm 1986” hay không. Thực tế cụm từ này thường xuất hiện trong các tìm kiếm tài liệu nhưng lại gây nhầm lẫn bởi Việt Nam chưa từng ban hành một bộ luật dân sự thống nhất vào năm 1986. Bài viết dưới đây sẽ làm rõ khái niệm này đồng thời giới thiệu hệ thống pháp luật dân sự trước khi Bộ luật Dân sự 1995 ra đời.
Việt Nam có Bộ luật Dân sự năm 1986 không
Câu trả lời ngắn gọn là không. Năm 1986 không đánh dấu sự ra đời của một bộ luật dân sự độc lập tại Việt Nam. Thay vào đó, đây là thời điểm đất nước bắt đầu chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của công cuộc Đổi mới. Giai đoạn từ giữa thập niên 80 đến đầu những năm 90 là thời kỳ hệ thống pháp luật Việt Nam đang từng bước hoàn thiện, đặc biệt trong lĩnh vực dân sự.
Thời điểm này, các quan hệ dân sự chưa được điều chỉnh bởi một bộ luật duy nhất, mà được điều chỉnh bằng nhiều văn bản pháp luật rời rạc và chuyên ngành.
Các văn bản pháp luật dân sự quan trọng trước năm 1995
Trước khi Bộ luật Dân sự đầu tiên được ban hành vào năm 1995, các lĩnh vực quan hệ dân sự được điều chỉnh bởi nhiều văn bản riêng lẻ. Một số văn bản nổi bật có thể kể đến như
-
Luật Hôn nhân và Gia đình năm 1986: Điều chỉnh các quan hệ nhân thân và tài sản giữa vợ chồng, cha mẹ và con, các thành viên khác trong gia đình.
-
Pháp lệnh Hợp đồng dân sự năm 1991: Quy định các loại hợp đồng dân sự như mua bán, vay, mượn, thuê, cho thuê… và xác định quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia.
-
Pháp lệnh Thừa kế năm 1990: Xác lập quy định pháp luật về thừa kế tài sản bao gồm thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật.
-
Pháp lệnh Nhà ở năm 1991: Điều chỉnh quan hệ sở hữu và quyền sử dụng nhà ở.
Mỗi văn bản này đóng vai trò điều chỉnh một nhóm quan hệ dân sự nhất định nhưng chưa có sự đồng bộ và thống nhất cao như khi có một bộ luật hoàn chỉnh.
Bối cảnh và nhu cầu ban hành Bộ luật Dân sự 1995
Từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn Đổi mới, chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự thay đổi này kéo theo sự phát sinh của nhiều quan hệ dân sự mới, đa dạng hơn, phức tạp hơn.
Trong bối cảnh đó, một bộ luật dân sự toàn diện và thống nhất là cần thiết để điều chỉnh các giao dịch tài sản, nhân thân, hợp đồng, bồi thường thiệt hại, thừa kế và các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Đây là tiền đề để Quốc hội ban hành Bộ luật Dân sự năm 1995, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 1996.
Bộ luật Dân sự 1995 đánh dấu lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp Việt Nam có một văn bản pháp luật điều chỉnh toàn diện các quan hệ dân sự. Nó được xem là kết quả tổng hợp, kế thừa và phát triển các quy phạm đã từng được ban hành rải rác trong các pháp lệnh trước đó.
Tại sao vẫn có người nhầm “Bộ luật Dân sự 1986”
Nguyên nhân thường là do sự nhầm lẫn giữa các văn bản pháp luật khác được ban hành trong năm 1986 như Luật Hôn nhân và Gia đình, người học tìm kiếm mốc thời gian trong quá trình hình thành tư duy lập pháp dân sự sau Đổi mới. Ngoài ra, trong các tài liệu nghiên cứu, người ta có thể dùng năm 1986 để chỉ thời kỳ khởi đầu cho sự hình thành tư tưởng pháp lý mới từ đó dẫn đến sự ra đời của Bộ luật Dân sự 1995.
Không có Bộ luật Dân sự năm 1986 tại Việt Nam. Tuy nhiên đây là một năm có ý nghĩa bước ngoặt về mặt tư duy lập pháp, đặc biệt trong bối cảnh đất nước bắt đầu cải cách toàn diện về kinh tế, xã hội, pháp luật. Giai đoạn trước 1995 là thời kỳ pháp luật dân sự được hình thành qua nhiều văn bản đơn lẻ, tạo nền tảng quan trọng cho sự ra đời của Bộ luật Dân sự thống nhất vào năm 1995.