Sau khi Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở được Quốc hội thông qua có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2023, nhiều tỉnh thành trên cả nước đã triển khai các cuộc thi tìm hiểu luật với nhiều hình thức đa dạng với sáng tạo. Không chỉ đơn thuần là một hoạt động tuyên truyền các cuộc thi này đã tạo nên hiệu ứng tích cực trong cộng đồng giúp người dân nắm bắt nội dung pháp luật dễ dàng hơn đồng thời khơi gợi tinh thần chủ động, trách nhiệm trong thực hiện quyền dân chủ tại nơi cư trú với làm việc.
Mục đích của cuộc thi bối cảnh triển khai
Việc ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 là bước tiến lớn trong việc thể chế hóa quyền làm chủ của nhân dân cụ thể hóa các hình thức dân chủ trực tiếp với gián tiếp trong đời sống xã hội. Tuy nhiên để luật đi vào đời sống một cách sâu rộng thì nhận thức là điều tiên quyết.
Trong bối cảnh đó, các cuộc thi tìm hiểu luật đã trở thành phương thức phổ biến hiệu quả tiếp cận người dân một cách gần gũi hơn. Mục tiêu của cuộc thi không chỉ là kiểm tra kiến thức mà còn nhằm thúc đẩy tinh thần học tập pháp luật khơi dậy ý thức công dân nâng cao năng lực giám sát của người dân trong thực tiễn.
Các hình thức tổ chức cuộc thi đa dạng
Tùy từng địa phương mà cuộc thi được tổ chức theo nhiều hình thức. Phổ biến nhất là thi trắc nghiệm trực tuyến diễn ra định kỳ trong vài tuần liên tiếp. Mỗi đợt thi kéo dài từ 5 đến 7 ngày, cho phép người dân truy cập website đăng ký thông tin tham gia trả lời câu hỏi. Các câu hỏi thường xoay quanh các nội dung cốt lõi của luật như nguyên tắc dân chủ, quyền nghĩa vụ của công dân, trách nhiệm của chính quyền địa phương, cơ chế giám sát cộng đồng.
Bên cạnh đó, nhiều địa phương còn tổ chức thi sân khấu hóa, nơi các đội thi tái hiện lại các tình huống thực tiễn thể hiện cách xử lý dân chủ ở cơ sở như họp dân lấy ý kiến quy hoạch với xử lý mâu thuẫn nội bộ cùng giám sát sử dụng ngân sách cộng đồng. Những cuộc thi như vậy không chỉ sôi nổi, hấp dẫn mà còn giúp minh họa sống động các quy định pháp luật vốn thường khô khan.
Sức lan tỏa rộng khắp từ thành thị đến nông thôn
Hà Nội là một trong những địa phương đi đầu với việc phát động cuộc thi từ cấp phường xã đến cấp quận huyện. Thống kê cho thấy trong một tháng phát động đã có hơn 600 nghìn lượt người tham gia dự thi trong đó có nhiều cán bộ hưu trí, sinh viên, người lao động tự do. Không khí thi đua học luật với làm bài rồi chia sẻ kiến thức lan tỏa mạnh mẽ từ các trụ sở ủy ban đến nhà văn hóa khu dân cư.
Tại Nghệ An, thành phố Vinh đã lồng ghép nội dung cuộc thi vào kế hoạch triển khai căn cước công dân với dịch vụ công trực tuyến. Sự kết hợp này giúp tăng hiệu quả tuyên truyền, tạo nhận thức đồng bộ về quyền nghĩa vụ của công dân trong môi trường số.
Tại Quảng Nam, huyện Thăng Bình tổ chức thi trực tuyến trao giải thưởng bằng hình thức công khai tại hội nghị tiếp xúc cử tri. Nhiều xã vùng sâu, vùng xa vẫn có người dân tham gia đông đảo nhờ sự hỗ trợ từ đoàn thanh niên, hội phụ nữ, mặt trận Tổ quốc cơ sở.
Nội dung cuộc thi phản ánh thực tiễn đời sống
Các câu hỏi trong cuộc thi không chỉ dừng lại ở lý thuyết văn bản mà còn lồng ghép tình huống cụ thể như làm sao để người dân phản ánh chất lượng công trình, cách tổ chức họp thôn có lấy ý kiến, phương thức xử lý mâu thuẫn nội bộ dân cư, trách nhiệm của trưởng thôn khi công khai ngân sách chậm.
Bằng việc đưa nội dung thực tế vào cuộc thi, người dân không chỉ học luật mà còn học cách áp dụng luật, nhận biết được quyền hạn của mình, trách nhiệm của chính quyền cùng các cơ chế phản hồi nếu quyền lợi bị ảnh hưởng.
Giải thưởng tạo động lực nhưng ý nghĩa sâu xa là nhận thức
Nhiều địa phương tổ chức cơ cấu giải thưởng hấp dẫn để thu hút người tham gia. Từ phần thưởng hiện kim cho cá nhân đến cờ thi đua cho tập thể phường xã, yếu tố thi đua đã góp phần tạo không khí học tập sôi nổi.
Tuy nhiên điều đáng quý hơn cả là sự chuyển biến về nhận thức. Người dân từng e ngại tham gia các hội nghị dân cư nay hiểu rõ hơn vai trò của mình. Cán bộ địa phương hiểu rằng không thể áp đặt quyết định mà phải dựa vào ý kiến cộng đồng. Trẻ em học sinh sinh viên khi tiếp cận luật sớm cũng hiểu được giá trị của sự minh bạch với đối thoại.
Đề xuất hướng phát triển tiếp theo
Để cuộc thi trở thành hoạt động thường niên có thể mở rộng phạm vi ra toàn quốc với quy mô cấp bộ ngành. Các bộ đề thi có thể được chuẩn hóa có ngân hàng câu hỏi công khai để mọi người học trước. Bên cạnh đó nên có phần mềm thi trên điện thoại liên kết tài khoản định danh cá nhân giúp tăng độ xác thực tiết kiệm chi phí tổ chức.
Một hướng đi nữa là lồng ghép cuộc thi vào sinh hoạt tổ dân phố, đoàn thể hay buổi tiếp xúc cử tri qua đó tạo điều kiện để người dân trao đổi trực tiếp với cán bộ về thực trạng thực hiện dân chủ tại địa phương mình.
Các cuộc thi tìm hiểu Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đã cho thấy sức mạnh của việc tuyên truyền pháp luật bằng phương pháp gần gũi, thực tiễn, sáng tạo. Khi người dân hiểu luật họ mới có thể thực sự làm chủ. Khi cán bộ hiểu luật họ mới biết cách lắng nghe đối thoại. Cuộc thi là bước khởi đầu cho quá trình dài hạn xây dựng một nền dân chủ cơ sở vững chắc trong đó mọi quyết định đều bắt nguồn từ sự đồng thuận, minh bạch, trách nhiệm.