Pháp luật là công cụ điều chỉnh hành vi con người trong xã hội góp phần duy trì trật tự bảo vệ quyền lợi thúc đẩy sự phát triển bền vững. Tuy nhiên để hiểu với vận dụng pháp luật một cách hiệu quả cần nắm rõ những đặc điểm cơ bản làm nên bản chất của pháp luật. Không chỉ mang tính phổ quát pháp luật còn có những đặc điểm riêng biệt tùy theo từng thời kỳ từng chế độ xã hội. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích các đặc điểm chung của pháp luậy làm rõ pháp luật xã hội chủ nghĩa có gì đặc thù điểm qua những nét chính của pháp luật phong kiến Tây Âu.
Pháp luật có mấy đặc điểm
Pháp luật có bốn đặc điểm cơ bản phản ánh bản chất và vai trò của nó trong đời sống xã hội. Các đặc điểm này không chỉ giúp phân biệt pháp luật với các loại quy phạm xã hội khác như đạo đức, phong tục mà còn là nền tảng để hiểu được cơ chế vận hành của hệ thống pháp lý.
Đặc điểm của pháp luật
1. Tính quy phạm phổ biến
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung. Mỗi quy phạm pháp luật không dành riêng cho cá nhân nào mà được áp dụng cho tất cả mọi người trong một hoàn cảnh nhất định. Ví dụ quy định về tốc độ tối đa khi tham gia giao thông đường bộ áp dụng cho mọi người điều khiển phương tiện không phân biệt tuổi tác hay nghề nghiệp.
2. Tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức
Pháp luật luôn được thể hiện dưới dạng văn bản rõ ràng, cụ thể như hiến pháp, bộ luật, nghị định. Mỗi quy định pháp luật đều có cấu trúc chặt chẽ dùng từ ngữ chính xác để tránh hiểu sai hay lạm dụng. Là điểm khác biệt rõ ràng giữa pháp luật và đạo đức vốn mang tính cảm tính, linh hoạt.
3. Tính bắt buộc chung
Mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội đều phải tuân thủ pháp luật. Việc vi phạm pháp luật sẽ dẫn đến chế tài như xử phạt hành chính truy cứu trách nhiệm hình sự hay buộc bồi thường. Pháp luật không dựa trên sự tự nguyện mà dựa trên tính cưỡng chế được bảo đảm bởi nhà nước.
4. Tính được bảo đảm thực hiện bằng quyền lực nhà nước
Một đặc điểm quan trọng của pháp luật là sự bảo đảm thực thi bằng bộ máy cưỡng chế của nhà nước. Các cơ quan như công an, tòa án, viện kiểm sát có nhiệm vụ phát hiện xử lý cưỡng chế thi hành pháp luật khi có hành vi vi phạm.
Ví dụ minh họa về đặc điểm của pháp luật
Giả sử một người không đội mũ bảo hiểm khi điều khiển xe máy. Là hành vi vi phạm quy định pháp luật giao thông. Cảnh sát giao thông có quyền lập biên bản với xử phạt hành chính. Trường hợp này thể hiện rõ ba đặc điểm như quy phạm phổ biến (áp dụng cho mọi người) bắt buộc chung (phải đội mũ), được cưỡng chế bởi nhà nước (bị xử phạt).
Đặc điểm của pháp luật xã hội chủ nghĩa
Pháp luật xã hội chủ nghĩa đặc biệt là ở Việt Nam có những đặc điểm riêng mang dấu ấn của chế độ chính trị và mục tiêu phát triển
-
Mang bản chất giai cấp công nhân. Pháp luật thể hiện ý chí bảo vệ lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
-
Phục vụ mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Hệ thống pháp luật hướng đến công bằng xã hội phát triển bền vững nâng cao đời sống nhân dân.
-
Gắn bó với đạo đức cách mạng. Pháp luật không tách rời đạo đức mà song hành cùng các giá trị đạo đức như trung thực, liêm chính, tôn trọng con người.
-
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Pháp luật được xây dựng thực thi trong khuôn khổ một nhà nước pháp quyền bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân.
Pháp luật phong kiến Tây Âu mang đặc điểm gì
Trong thời kỳ phong kiến Tây Âu, pháp luật mang đậm dấu ấn của chế độ đẳng cấp và thần quyền
-
Pháp luật phân biệt giai cấp quy định pháp luật không áp dụng bình đẳng thường phân biệt rõ ràng giữa quý tộc, tăng lữ và dân thường. Hình phạt cho cùng một hành vi có thể khác nhau tùy theo địa vị xã hội.
-
Pháp luật gắn với tôn giáo. Giáo hội Công giáo có vai trò rất lớn trong việc ban hành thực thi luật lệ. Luật giáo hội nhiều khi có giá trị cao hơn cả luật của nhà vua.
-
Tính tùy tiện phân tán không có hệ thống pháp luật thống nhất. Mỗi lãnh chúa hay vùng đất có thể có luật riêng dẫn đến sự rối rắm khó kiểm soát.
Pháp luật là nền tảng của một xã hội văn minh, công bằng ổn định. Việc hiểu rõ các đặc điểm của pháp luật không chỉ giúp cá nhân tuân thủ đúng quy định còn góp phần xây dựng một xã hội pháp quyền. Mỗi chế độ chính trị mỗi thời kỳ lịch sử đều để lại dấu ấn riêng trong hệ thống pháp luật. Nhưng tựu trung pháp luật luôn đóng vai trò cốt lõi trong quản lý xã hội bảo vệ công lý. Hãy chủ động tìm hiểu với sống có trách nhiệm với pháp luật bởi đó là cách tốt nhất để sống có văn hóa trong cộng đồng hiện đại.