Trong bất kỳ môi trường nào từ gia đình đến trường học từ tổ chức đến xã hội rộng lớn hai yếu tố cốt lõi giữ vai trò nền tảng cho sự phát triển bền vững chính là dân chủ với kỷ luật. Dân chủ mang đến không gian để mỗi người được thể hiện quan điểm tham gia vào quyết định chung. Kỷ luật giúp đảm bảo mọi hoạt động đều diễn ra trong khuôn khổ, quy củ. Khi kết hợp đúng cách dân chủ và kỷ luật không đối lập mà hỗ trợ nhau xây dựng một cộng đồng có tổ chức phát triển lành mạnh.
Dân chủ là gì
Dân chủ là quyền làm chủ của con người trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Trong môi trường nhỏ như lớp học, tổ dân phố hay đơn vị làm việc dân chủ thể hiện qua việc mọi thành viên được tham gia ý kiến, được thông tin đầy đủ, được bày tỏ quan điểm và có vai trò trong các quyết định chung. Dân chủ không chỉ là quyền mà còn là cơ hội để phát huy trách nhiệm của mỗi người với tập thể.
Một lớp học dân chủ là nơi học sinh được trình bày suy nghĩ về nội dung học, góp ý phương pháp giảng dạy. Một tổ dân phố dân chủ là nơi cư dân có quyền biết rõ các khoản thu chi xây dựng, có quyền kiến nghị về an ninh trật tự hay vệ sinh môi trường. Một nơi làm việc dân chủ là nơi người lao động được tham gia xây dựng nội quy, được đề xuất sáng kiến và được bảo vệ quyền lợi chính đáng.
Kỷ luật là gì
Kỷ luật là hệ thống các quy tắc được tập thể thống nhất nhằm đảm bảo sự ổn định, an toàn và hiệu quả trong hoạt động chung. Mỗi cá nhân khi tham gia vào tập thể đều phải tuân thủ các quy định chung đã đề ra. Kỷ luật không mang tính ép buộc cứng nhắc mà thể hiện sự tự giác của từng người vì lợi ích tập thể. Có kỷ luật thì công việc mới thông suốt, các hành vi lệch chuẩn mới được điều chỉnh kịp thời.
Một học sinh đi học đúng giờ, làm bài đầy đủ là biểu hiện kỷ luật trong học tập. Một nhân viên không vi phạm nội quy, tôn trọng đồng nghiệp là biểu hiện kỷ luật trong công việc. Một cư dân chấp hành giờ giấc quy định về sinh hoạt, vệ sinh chung là kỷ luật trong đời sống cộng đồng.
Mối quan hệ giữa dân chủ và kỷ luật
Dân chủ và kỷ luật không mâu thuẫn mà có mối quan hệ tương hỗ. Dân chủ đúng đắn cần dựa trên nền tảng kỷ luật, vì nếu mỗi người chỉ muốn phát biểu ý kiến riêng mà không tuân theo nguyên tắc chung thì sẽ dẫn đến hỗn loạn, mất kiểm soát. Ngược lại, kỷ luật muốn hiệu quả thì phải bắt nguồn từ sự đồng thuận tự nguyện từ đó mới tạo ra tính tự giác và trách nhiệm, chứ không đơn thuần là sự áp đặt từ trên xuống.
Ví dụ tại một cuộc họp lớp, nếu giáo viên khuyến khích học sinh nêu ý kiến về lịch thi, cách kiểm tra đánh giá, điều đó thể hiện dân chủ. Nhưng sau khi đã thống nhất phương án, mọi học sinh đều cần tuân theo lịch đã chọn, nếu không lớp sẽ không thể tổ chức thi hiệu quả. Đó là lúc kỷ luật cần phát huy. Như vậy, dân chủ giúp xây dựng kỷ luật tự giác, còn kỷ luật đảm bảo dân chủ không bị lợi dụng hay biến tướng thành tình trạng vô tổ chức.
Biểu hiện cụ thể của dân chủ và kỷ luật
Trong học tập dân chủ thể hiện qua việc học sinh được góp ý cách dạy, lựa chọn hoạt động ngoại khóa, bầu ban cán sự. Kỷ luật thể hiện ở việc học sinh nghiêm túc thực hiện nội quy lớp, đi học đầy đủ, phát biểu đúng lúc, không làm việc riêng.
Trong công việc dân chủ thể hiện ở việc người lao động được tham gia xây dựng quy chế, góp ý định hướng phát triển công ty, phản hồi về điều kiện làm việc. Kỷ luật là nhân viên hoàn thành đúng hạn công việc, không tiết lộ thông tin nội bộ, không gây mâu thuẫn trong môi trường làm việc.
Trong cộng đồng dân cư dân chủ là việc người dân được tham gia góp ý dự án công cộng, bầu trưởng thôn, phản ánh bất cập với chính quyền địa phương. Kỷ luật là người dân tuân thủ quy ước tổ dân phố, không xả rác bừa bãi, giữ gìn trật tự chung.
Liên hệ bản thân về dân chủ và kỷ luật
Trong thời gian học phổ thông tôi từng là lớp phó học tập. Mỗi lần sắp thi cuối kỳ tôi thường tổ chức lấy ý kiến cả lớp về hình thức ôn tập. Có bạn muốn học nhóm, có bạn thích luyện đề, có bạn đề xuất thầy cô cung cấp đề cương trước một tuần. Sau khi ghi nhận các ý kiến tôi tổng hợp gửi giáo viên chủ nhiệm. Nhờ vậy cả lớp đều được chuẩn bị kỹ lưỡng và kết quả thi rất khả quan.
Tuy nhiên sau khi giáo viên đã chốt lịch kiểm tra và quy định ôn tập tôi là người đầu tiên gương mẫu thực hiện. Tôi nhắc nhở bạn bè học đúng nội dung, không vi phạm quy định thi cử. Đó là sự kết hợp dân chủ trong chuẩn bị và kỷ luật trong hành động. Nhờ vậy tập thể lớp đạt kết quả tốt và được tuyên dương toàn khối.
Hiện nay trong công việc tôi cũng áp dụng nguyên tắc này. Mỗi khi tổ chức sự kiện tôi thường hỏi ý kiến đồng nghiệp để lựa chọn thời gian, nội dung, cách tổ chức. Nhưng khi kế hoạch đã được chốt tôi yêu cầu mọi người thực hiện nghiêm túc đúng vai trò được phân công. Sự phối hợp ăn ý giữa dân chủ và kỷ luật giúp công việc diễn ra trôi chảy và được cấp trên đánh giá cao.
Dân chủ và kỷ luật là hai yếu tố bổ sung không thể tách rời trong mọi tập thể. Dân chủ giúp mọi người có tiếng nói khơi gợi sự sáng tạo chủ động. Kỷ luật giúp duy trì trật tự đảm bảo hiệu quả tránh lộn xộn. Khi được áp dụng đúng cách hai yếu tố này sẽ tạo nên một môi trường làm việc với sinh hoạt tích cực, ổn định phát triển.