Đạo luật ngân sách thường niên là gì

Trong hệ thống tài chính công, ngân sách nhà nước là công cụ quan trọng để phân phối lại nguồn lực quốc gia. Mỗi năm, Quốc hội thông qua một đạo luật mang tính kỹ thuật đặc biệt gọi là đạo luật ngân sách thường niên. Đây là văn bản pháp lý xác định toàn bộ các khoản thu và chi của ngân sách trung ương trong một năm tài chính nhất định.

Khác với các đạo luật mang tính điều chỉnh lâu dài như luật hình sự hay luật dân sự, đạo luật ngân sách chỉ có hiệu lực trong một năm. Tuy nhiên nó giữ vai trò thiết yếu trong việc vận hành hoạt động tài chính quốc gia vì tạo cơ sở cho mọi quyết định chi tiêu công cũng như đảm bảo kỷ luật tài khóa.

Đạo luật ngân sách thường niên thể hiện cụ thể các mục tiêu, định hướng chính sách kinh tế xã hội mà Chính phủ đề ra trong năm, đồng thời phản ánh rõ cam kết của nhà nước đối với người dân thông qua việc phân bổ ngân sách vào các lĩnh vực như y tế, giáo dục, an sinh xã hội, quốc phòng và đầu tư phát triển.

Nội dung cơ bản của đạo luật ngân sách thường niên

Một đạo luật ngân sách thường niên thường bao gồm các thành phần chính như sau

Dự toán tổng thu và tổng chi ngân sách trung ương
Dự toán cân đối thu chi ngân sách nhà nước
Dự toán chi tiết theo từng lĩnh vực từng bộ ngành
Tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa trung ương và địa phương
Mức bội chi ngân sách và phương án vay để bù đắp bội chi
Danh mục các dự án đầu tư trọng điểm được ưu tiên bố trí vốn

Ngoài ra đạo luật này còn thể hiện nguyên tắc chi tiêu có trách nhiệm, yêu cầu minh bạch hóa thông tin ngân sách, quy định về xử lý kết dư hoặc vượt thu, chuyển nguồn hoặc sử dụng dự phòng.

Cơ sở pháp lý của đạo luật ngân sách

Luật Ngân sách Nhà nước hiện hành quy định rõ việc lập, trình và quyết định dự toán ngân sách mỗi năm phải được tiến hành đúng trình tự, thời hạn. Theo đó Chính phủ lập dự toán trình Quốc hội vào kỳ họp cuối năm. Quốc hội sau khi thảo luận sẽ thông qua nghị quyết về phân bổ ngân sách trung ương và phê chuẩn dự toán thu chi ngân sách nhà nước.

Nghị quyết này chính là biểu hiện cụ thể của đạo luật ngân sách thường niên. Đây không chỉ là một văn bản hành chính mà còn có giá trị pháp lý bắt buộc đối với tất cả các cơ quan nhà nước có liên quan đến việc thu chi ngân sách trong năm tài chính.

Vai trò của đạo luật ngân sách đối với quản lý tài chính công

Đạo luật ngân sách thường niên là căn cứ để tổ chức thực hiện các hoạt động tài chính trong khuôn khổ pháp luật. Tất cả các khoản chi từ ngân sách trung ương phải tuân thủ đúng danh mục, mức dự toán đã được Quốc hội phê chuẩn. Việc chi sai mục đích, vượt dự toán hoặc sử dụng ngân sách không hiệu quả có thể bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm.

Ngoài ra đạo luật ngân sách cũng đóng vai trò trong kiểm soát bội chi ngân sách, bảo đảm an toàn nợ công. Việc Quốc hội quy định mức trần bội chi, phương án vay và trả nợ tạo cơ sở để Chính phủ điều hành chính sách tài khóa thận trọng và hiệu quả hơn.

Theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước về hoạt động ngân sách

Hoạt động ngân sách là toàn bộ quy trình liên quan đến lập dự toán, phân bổ, chấp hành, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách nhà nước. Luật Ngân sách Nhà nước quy định rõ các nguyên tắc và trách nhiệm trong từng khâu như sau

Về lập và phân bổ dự toán
Mỗi năm vào khoảng tháng 7 đến tháng 10 các bộ ngành và địa phương gửi dự toán thu chi lên Bộ Tài chính. Bộ Tài chính tổng hợp và trình Chính phủ. Chính phủ sau đó trình dự toán lên Quốc hội tại kỳ họp thứ hai thường niên. Dự toán sau khi được phê duyệt sẽ được phân bổ chi tiết đến từng đơn vị sử dụng ngân sách.

Về chấp hành ngân sách
Cơ quan tài chính phối hợp với Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát chi theo đúng dự toán đã được phân bổ. Mọi khoản chi tiêu công phải được thanh toán qua Kho bạc và đảm bảo có đầy đủ chứng từ hợp lệ. Các đơn vị sử dụng ngân sách phải thực hiện tiết kiệm, đúng mục đích và chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng.

Về quyết toán ngân sách
Kết thúc năm tài chính các đơn vị lập báo cáo quyết toán gửi cơ quan tài chính. Sau khi tổng hợp báo cáo quyết toán ngân sách trung ương sẽ được Chính phủ trình Quốc hội xem xét phê chuẩn tại kỳ họp giữa năm tiếp theo.

Về kiểm tra và giám sát ngân sách
Cơ quan kiểm toán nhà nước có trách nhiệm kiểm toán hoạt động thu chi ngân sách của các bộ ngành và địa phương. Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp có quyền giám sát việc thực hiện ngân sách theo đúng các chỉ tiêu đã được duyệt trong đạo luật ngân sách thường niên.

Tính đặc thù của đạo luật ngân sách

Đạo luật ngân sách thường niên có một số điểm khác biệt so với các đạo luật khác. Trước hết về thời hạn hiệu lực, luật ngân sách chỉ có giá trị trong một năm và chấm dứt hiệu lực khi năm tài chính kết thúc. Thứ hai về tính linh hoạt, trong quá trình thực hiện có thể điều chỉnh trong phạm vi luật cho phép như điều chỉnh dự toán, ứng trước ngân sách, chuyển nguồn nếu có lý do chính đáng.

Thứ ba là tính chính trị, vì việc thảo luận và thông qua đạo luật ngân sách phản ánh sự đồng thuận giữa các nhánh quyền lực trong nhà nước, đồng thời thể hiện định hướng phát triển kinh tế xã hội trong từng giai đoạn.

Đạo luật ngân sách thường niên là công cụ điều hành tài chính công quan trọng nhất mỗi năm. Nó bảo đảm cho việc chi tiêu công được thực hiện theo kế hoạch, minh bạch và có kiểm soát. Dưới sự điều chỉnh của Luật Ngân sách Nhà nước, đạo luật ngân sách giúp tạo ra kỷ cương tài chính, nâng cao hiệu quả quản lý nguồn lực quốc gia và góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.