Trong khi nhiều người có thể chưa từng nghe về định lý chim sẻ là một khái niệm đặc biệt trong các lý thuyết xã hội với kinh tế được sử dụng để giải thích hành vi của các nhóm người hay cộng đồng trong các tình huống cạnh tranh hợp tác. Định lý chim sẻ không phải là một định lý khoa học hay vật lý mà là một khái niệm được hình thành từ các nghiên cứu trong lĩnh vực lý thuyết trò chơi với kinh tế học. Trong bài viết này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về định lý chim sẻ với cách nó hoạt động cùng những ứng dụng của nó trong các tình huống thực tế.
Định lý chim sẻ là gì
Định luật chim sẻ hay còn gọi là định lý chim sẻ trong lý thuyết trò chơi. Là một khái niệm có liên quan đến hành vi hợp tác cạnh tranh trong các nhóm người. Theo định lý này trong một nhóm người tham gia vào một cuộc cạnh tranh đôi khi những người tham gia không thể đạt được kết quả tốt nhất cho cả nhóm nếu mọi người đều theo đuổi lợi ích cá nhân mà không tính đến lợi ích chung của nhóm. Nói cách khác định lý chim sẻ đề cập đến việc trong một số tình huống hay hành vi hợp tác hay chia sẻ lợi ích sẽ mang lại lợi ích lớn hơn cho tất cả các bên tham gia thay vì cạnh tranh lẫn nhau để tối đa hóa lợi ích cá nhân.
Một cách hiểu đơn giản hơn về định lý này là khi nhiều người cùng nhau cạnh tranh hay theo đuổi lợi ích cá nhân thì họ có thể tạo ra một tình huống mà tất cả đều thua cuộc thay vì hợp tác để đạt được kết quả tốt hơn cho tất cả mọi người. Định lý chim sẻ mô tả một tình trạng mà trong đó các bên liên quan không thể tự mình giải quyết vấn đề mà cần phải hợp tác để đạt được lợi ích tối ưu.
Nguồn gốc của định lý chim sẻ
Định luật chim sẻ xuất phát từ một câu chuyện dân gian nổi tiếng trong đó những con chim sẻ đã phải chia sẻ mồi trong một tình huống mà nếu chúng không hợp tác chúng sẽ chẳng ai có được gì. Được sử dụng như một ẩn dụ để mô tả một tình huống trong lý thuyết trò chơi, nơi các cá nhân hay nhóm tham gia vào một cuộc cạnh tranh hay đấu tranh có thể rơi vào tình huống bất lợi nếu không biết cách hợp tác.
Mặc dù câu chuyện dân gian này không phải là một nguyên lý khoa học chính thức nhưng nó đã trở thành một ví dụ phổ biến trong minh họa cho các bài học về hợp tác với chia sẻ cùng sự cạnh tranh trong xã hội lẫn kinh tế.
Ứng dụng trong lý thuyết trò chơi cùng kinh tế học
Định luật chim sẻ có mối quan hệ chặt chẽ với lý thuyết trò chơi hay một lĩnh vực nghiên cứu trong kinh tế học với khoa học xã hội nghiên cứu về các chiến lược mà các cá nhân hay nhóm có thể áp dụng trong các tình huống cạnh tranh hay hợp tác. Trong lý thuyết trò chơi một số trò chơi mô phỏng tình huống tương tự như tình huống trong định lý chim sẻ trong đó các bên tham gia có thể chọn hợp tác hay cạnh tranh để tối đa hóa lợi ích cá nhân.
Một ví dụ phổ biến là trò chơi Dilemma của người tù Prisoner’s Dilemma trong đó hai cá nhân bị bắt vì cùng một tội phạm phải quyết định xem có nên hợp tác im lặng hay khai báo đối phương. Nếu cả hai hợp tác im lặng họ sẽ nhận được bản án nhẹ hơn. Tuy nhiên nếu một người khai báo còn người kia im lặng người khai báo sẽ được thả tự do trong khi người kia phải nhận bản án nặng hơn. Nếu cả hai đều khai báo cả hai đều bị phạt nặng.
Trong trường hợp này mỗi người đều bị kẹt trong một tình huống mà nếu họ không hợp tác họ sẽ nhận kết quả xấu. Tuy nhiên nếu họ hợp tác họ sẽ nhận được kết quả tốt hơn. Là sự tương đồng với định lý chim sẻ trong một số tình huống với hành vi hợp tác có thể mang lại lợi ích lớn hơn cho tất cả các bên tham gia nhưng lại khó đạt được vì mỗi cá nhân có thể bị thôi thúc bởi lợi ích cá nhân.
Ứng dụng trong xã hội với các mối quan hệ
Định lý chim sẻ cũng có thể được áp dụng để giải thích hành vi trong các tình huống xã hội hay quan hệ giữa các quốc gia. Trong các mối quan hệ quốc tế các quốc gia có thể đối mặt với các tình huống mà nếu họ không hợp tác thì tất cả các quốc gia đều sẽ gặp thiệt hại. Một ví dụ có thể là vấn đề bảo vệ môi trường toàn cầu trong đó tất cả các quốc gia cần hợp tác để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Tuy nhiên nếu mỗi quốc gia chỉ chăm chăm vào lợi ích của mình mà không hợp tác thì tất cả các quốc gia sẽ phải chịu thiệt hại do tác động của biến đổi khí hậu.
Ngoài ra trong xã hội định lý chim sẻ có thể giúp giải thích các tình huống như việc chia sẻ tài nguyên hợp tác trong công việc nhóm với quản lý xung đột trong các tổ chức. Trong những tình huống này nếu mỗi cá nhân không biết cách hợp tác hay chia sẻ lợi ích thì kết quả cuối cùng có thể là sự thất bại chung cho tất cả mọi người.
Định lý chim sẻ là một khái niệm quan trọng trong lý thuyết trò chơi có ứng dụng rộng rãi trong kinh tế học với xã hội học. Giúp chúng ta hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của hành vi hợp tác chia sẻ trong các tình huống cạnh tranh cũng như những hệ quả mà sự thiếu hợp tác có thể mang lại. Mặc dù định lý chim sẻ không phải là một định lý khoa học chính thức nhưng nó đã trở thành một bài học quan trọng trong giải thích sự hợp tác với cạnh tranh trong các mối quan hệ cá nhân lẫn cộng đồng.