Ngành dân số Việt Nam đang đến giai đoạn bước ngoặt khi xu hướng sinh thấp cùng áp lực già hóa dân số tạo nhiều thách thức. Dự thảo Luật Dân số được Bộ Y tế khởi xướng nhằm chuyển trọng tâm từ chính sách kế hoạch hóa gia đình sang hướng tiếp cận toàn diện hơn là dân số với phát triển. Việc xây dựng luật mở ra cơ hội bảo đảm quyền tự chủ của mỗi gia đình trong việc sinh con đồng thời đưa ra các biện pháp hỗ trợ cân bằng quy mô dân số nâng cao chất lượng dân số trong dài hạn.
Việt Nam đang có dân số hơn một trăm triệu người đồng thời đang tận hưởng giai đoạn được gọi là dân số vàng nhờ đông lực lượng lao động trẻ. Tuy nhiên mức sinh đang có xu hướng giảm mạnh dưới mức sinh thay thế mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn tồn tại lâu dài. Dự thảo luật ra đời nhằm giải quyết các vấn đề này với cách nhìn tổng thể hơn, không chỉ gói gọn trong việc giảm sinh còn đảm bảo sự phát triển chất lượng dân số cân bằng giới tính khi sinh.
Các nội dung chính trong dự thảo
Dự thảo được xây dựng gồm sáu chương với ba mươi lăm điều luật quy định rõ cách tiếp cận các vấn đề dân số hiện đại.
Phạm vi điều chỉnh luật không chỉ bao gồm quy mô dân số mà còn mở rộng sang cơ cấu dân số phân bố dân cư nâng cao chất lượng dân số và đề xuất các biện pháp thực hiện công tác dân số.
Nguyên tắc thực thi dự thảo nhấn mạnh quyền tự chủ và bình đẳng trong mỗi gia đình Đồng thời luật khắc phục bất cập từ Pháp lệnh dân số trước đây khi đặt dấu tập trung vào dân số và phát triển lâu dài.
Các biện pháp thực hiện bao gồm tuyên truyền vận động giáo dục cộng đồng nâng cao nhận thức về dân số Giải pháp lồng ghép dân số trong chương trình kinh tế xã hội quốc phòng an ninh và phát triển hạ tầng.
Chất lượng dân số được chú trọng thông qua các quy định về tư vấn khám sức khỏe trước hôn nhân trước sinh sơ sinh và chăm sóc người cao tuổi Đồng thời luật đề xuất các chính sách hỗ trợ cụ thể như kéo dài thời gian nghỉ thai sản cho người sinh con thứ hai và ưu đãi nhà ở cho phụ nữ sinh đủ hai con tại các khu công nghiệp hoặc vùng có mức sinh thấp.
Luật cũng bao gồm cơ chế kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh bằng cách cấm lựa chọn giới tính thai nhi và quản lý việc nhập khẩu lưu hành các thiết bị chẩn đoán trước sinh trái phép.
Cơ chế quản lý nhà nước được xây dựng với Bộ Y tế là cơ quan chịu trách nhiệm chính, Chính phủ thống nhất quản lý và ủy ban nhân dân các cấp triển khai thực hiện tại địa phương Luật quy định rõ trách nhiệm cung cấp dữ liệu dân số, xây dựng chiến lược quy hoạch và sử dụng nền tảng số để quản lý thông tin dân cư.
Quy định xử phạt vi phạm luật bao gồm cản trở tuyên truyền, lựa chọn giới tính thai nhi bất hợp pháp, cưỡng ép thực hiện kế hoạch hóa gia đình và phân biệt đối xử trong chăm sóc sức khỏe sinh sản.
Những thay đổi quan trọng so với chính sách trước
Một trong những điểm nổi bật trong dự thảo là việc giao quyền quyết định số con cho vợ chồng và cá nhân thay thế chính sách áp đặt như trước Đây là sự chuyển biến lớn từ motor điều hành xuống phía người dân.
Dự thảo cũng đề xuất kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ sáu lên bảy tháng với người sinh con thứ hai Đây là chính sách nhằm hỗ trợ người lao động nữ và tăng mức sinh nhằm tránh tình trạng sụt giảm dân số quá nhanh.
Ngoài ra chính sách hỗ trợ nhà ở xã hội cho phụ nữ sinh đủ hai con tại vùng có mức sinh thấp cũng là một điểm mới nhằm hỗ trợ cân bằng phân bố dân cư và nâng cao động lực sinh con.
Lý do cần sớm ban hành luật
Thứ nhất mức sinh đang giảm dần từ hai phẩy mốt năm hai không một xuống còn một phẩy chín một năm hai không hai ba Đây là mức thấp nhất trong lịch sử dân số ghi nhận ở Việt Nam và nếu không có chính sách phù hợp quy mô dân số sẽ suy giảm và dẫn đến già hóa nhanh Khoảng năm hai không ba chín thời kỳ dân số vàng kết thúc và sau đó lực lượng lao động sẽ giảm sút mạnh.
Thứ hai mất cân bằng giới tính khi sinh đang ở mức cao với hơn một trăm mười một bé trai trên mỗi trăm bé gái vào năm hai không hai bốn Nếu tình trạng này tiếp tục xảy ra Việt Nam sẽ dư thừa hàng triệu nam giới trong những thập niên tới gây bất ổn về xã hội và ảnh hưởng tới cơ cấu hôn nhân.
Thứ ba số lượng đầu tư ngân sách cho công tác dân số giảm mạnh trong giai đoạn hai không một một đến hai không hai không hai chỉ còn bằng một phần tư nhu cầu thực tiễn Dự thảo Luật Dân số được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý để tăng nguồn lực đầu tư phù hợp.
Lộ trình dự kiến thông qua
Theo thông tin dự thảo dự kiến được hoàn thiện, trình Chính phủ xem xét trong kỳ họp chuyên đề năm hai không hai lăm sau đó trình Quốc hội vào tháng mười hai hai không hai lăm hoặc tháng mười hai hai không hai hai sáu Nếu được thông qua thì luật sẽ có hiệu lực tiếp theo sau khi công bố chính thức.
Tác động đến người dân tổ chức
Người dân được hưởng lợi từ quyền quyết định thời gian sinh con số con và khoảng cách sinh con phù hợp điều kiện bản thân và gia đình Điều này đánh dấu sự tôn trọng cao hơn đối với quyền sinh sản.
Phụ nữ sinh con thứ hai được nghỉ thai sản dài hơn sẽ có thêm thời gian chăm sóc trẻ nhỏ thuận lợi hơn Đây là chính sách khuyến khích sinh con nhưng hướng đến hỗ trợ người mẹ thực sự.
Các gia đình và cá nhân sẽ phải thực hiện các nghĩa vụ như tham gia tư vấn khám trước hôn nhân, thực hiện sàng lọc trước sinh sơ sinh, phòng tránh lựa chọn giới tính không tự nhiên.
Tổ chức y tế trường học và doanh nghiệp có trách nhiệm tham gia chương trình giáo dục truyền thông dân số.
Dự thảo Luật Dân số là một bước tiến quan trọng trong chính sách dân số Việt Nam khi chuyển từ cách tiếp cận kế hoạch hóa gia đình sang hướng tiếp cận dân số với phát triển. Luật đặt quyền quyết định vào tay người dân đồng thời xây dựng hệ thống chính sách hỗ trợ thiết thực với chiến lược phát triển lâu dài. Việc sớm hoàn thiện ban hành luật phù hợp với xu hướng quốc tế sẽ giúp Việt Nam tận dụng thời kỳ dân số vàng khắc phục mất cân bằng số giới tính hướng tới sự phát triển ổn định và bền vững.
Tag 2024 2025 nào