Lịch sử Á Đông không thiếu những vị hoàng đế tài năng nhưng gặp kết cục bi thương vì những quyết định sai lầm. Gia Luật Hồng Cơ vị hoàng đế thứ tám của nhà Liêu là một trường hợp như vậy. Ông từng được ca ngợi là người có học vấn uyên thâm yêu chuộng văn hóa am hiểu Phật giáo và thi ca. Nhưng đồng thời lại bị đánh giá là vị vua nhu nhược trong quản lý chính sự để quyền thần lộng hành khiến triều đại dần lụi bại. Từ một vương triều hùng mạnh nhà Liêu đã bước vào thời kỳ suy thoái rõ rệt dưới triều đại của ông. Bài viết này sẽ đưa bạn trở lại thời kỳ đầy biến động ấy, nơi một vị vua tài hoa đã để mất dần ngôi vị quốc gia vì những quyết định thiên lệch và cảm tính.
Xuất thân với quá trình lên ngôi
Gia Luật Hồng Cơ sinh năm 1032 trong một gia đình hoàng tộc Khiết Đan quyền quý. Ông là con trai trưởng của Liêu Hưng Tông được truyền ngôi vào năm 1055 khi cha qua đời. Ngay từ nhỏ Hồng Cơ đã được đánh giá là người có tư chất thông minh thận trọng hiểu lễ nghĩa. Năm ông lên ngôi triều đình nhà Liêu đang ở giai đoạn tương đối ổn định sau nhiều năm chinh chiến mở rộng lãnh thổ.
Trong những năm đầu trị vì, Gia Luật Hồng Cơ được người đời ca ngợi là vị vua điềm đạm cẩn trọng có tâm huyết cải cách. Ông khuyến khích phát triển nông nghiệp trọng dụng nhân tài ban hành nhiều chính sách khoan dung với dân chúng. Nhờ vậy nhà Liêu tiếp tục duy trì thế ổn định về chính trị, kinh tế và quân sự trong một thời gian ngắn.
Chính sách trị quốc bước lùi từ bên trong
Tuy vậy, sự ổn định không kéo dài lâu. Khi bước qua trung niên, Gia Luật Hồng Cơ bắt đầu tỏ ra chán nản với chính sự. Ông dần rút lui khỏi việc điều hành trực tiếp trao quyền vào tay một số đại thần thân tín. Đáng tiếc là những người được tin dùng lại không đủ năng lực hoặc mang tư tưởng tư lợi. Quyền lực dần rơi vào tay Gia Luật Ất Tân, một đại thần tham vọng có ảnh hưởng lớn trong triều.
Chính sự bắt đầu rối loạn khi các phe cánh tranh giành ảnh hưởng, hệ thống quan lại tham nhũng lan rộng, quân đội thiếu kỷ luật còn dân chúng thì phải gánh chịu sưu cao thuế nặng. Trong khi đó vua lại mải mê với các công trình kiến trúc tôn giáo và các thú vui hưởng lạc. Sự mất cân bằng giữa chính trị và tôn giáo dần làm suy yếu nền tảng triều đại.
Bi kịch trong hoàng gia những quyết định sai lầm
Một trong những sự kiện để lại vết đen lớn nhất trong cuộc đời trị vì của Gia Luật Hồng Cơ là vụ xử tử Hoàng hậu Tiêu Quan Âm. Bà là người đồng cam cộng khổ với ông từ thuở còn chưa lên ngôi được người dân kính trọng vì đức hạnh và sự thông minh. Tuy nhiên dưới sự xúi giục vu khống của Gia Luật Ất Tân nhà vua tin rằng Hoàng hậu đã phản bội mình. Bà bị tra khảo dã man bị hành hình một cách tàn nhẫn gây chấn động triều đình làm dấy lên làn sóng bất bình trong nội bộ hoàng tộc.
Chưa dừng lại ở đó chỉ vài năm sau Thái tử Gia Luật Tuấn con trai của Hồng Cơ và Hoàng hậu Tiêu cũng bị buộc tội âm mưu phản nghịch bị xử tử. Cái chết của cả Hoàng hậu và Thái tử đã khiến niềm tin trong dòng họ Gia Luật bị sụp đổ hoàn toàn. Nhiều quý tộc bắt đầu rút lui khỏi chính sự hoặc âm thầm phản đối triều đình. Đó cũng là thời điểm các thế lực bên ngoài như nhà Kim ở phương bắc và nhà Tống ở phương nam bắt đầu trỗi dậy mạnh mẽ hơn.
Sự suy tàn của nhà Liêu
Sau những biến cố trong hoàng tộc, uy tín của Gia Luật Hồng Cơ xuống dốc nghiêm trọng. Dân chúng mất lòng tin, các cuộc khởi nghĩa quy mô nhỏ liên tục diễn ra. Quân đội nhà Liêu trở nên rệu rã vì không được chăm lo đúng mức, trong khi bộ máy chính quyền ngày càng sa sút do nạn tham nhũng và bè phái.
Dù triều đình vẫn duy trì được hình thức của một chính quyền trung ương nhưng bên trong đã mục nát. Các vùng biên giới thường xuyên bị tấn công nhất là từ phía người Nữ Chân, tiền thân của nhà Kim sau này. Đến cuối đời Gia Luật Hồng Cơ dường như đã nhận ra sai lầm của mình nhưng không còn đủ sức để thay đổi cục diện.
Năm 1101 ông qua đời kết thúc 46 năm trị vì. Người kế vị lên ngôi trong bối cảnh đất nước chia rẽ, xã hội hỗn loạn cùng áp lực từ bên ngoài ngày càng lớn. Chỉ hơn hai thập kỷ sau đó nhà Liêu hoàn toàn sụp đổ trước sức mạnh của nhà Kim khép lại một chương sử huy hoàng nhưng nhiều bi kịch.
Di sản và bài học lịch sử
Gia Luật Hồng Cơ là một minh chứng sống động cho sự mâu thuẫn giữa trí tuệ và cảm xúc trong vai trò lãnh đạo. Ông là người yêu văn hóa, sùng đạo có tài thơ phú từng bước đầu trị nước đầy hứa hẹn. Nhưng sự cả tin cảm tính thiếu quyết đoán đã khiến ông để mất cả một đế quốc.
Cái chết của Hoàng hậu Tiêu Quan Âm và Thái tử Gia Luật Tuấn không chỉ là nỗi đau cá nhân mà còn là cú đánh mạnh vào nền móng triều đại. Sai lầm trong lựa chọn nhân sự, thiên vị quyền thần không thực hiện cải cách trong thời điểm cần thiết là những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy tàn của nhà Liêu.
Dù vậy dưới triều đại của ông, văn hóa Phật giáo phát triển mạnh mẽ, nhiều ngôi chùa và tượng Phật lớn được xây dựng để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử nghệ thuật và tôn giáo của khu vực. Ông cũng là người có đóng góp trong việc thúc đẩy sự giao lưu văn hóa giữa người Khiết Đan và người Hán.
Gia Luật Hồng Cơ là một nhân vật lịch sử mang nhiều màu sắc. Ông từng là biểu tượng của một vị vua học rộng hiểu đạo lý có lý tưởng cao cả. Nhưng chính sự thiếu tỉnh táo cùng xu hướng thoái lui khỏi chính trị đã khiến ông không giữ được sự thịnh vượng cho đất nước. Câu chuyện của ông là bài học cho mọi thời đại về vai trò của minh quân, về sự tỉnh táo trong sử dụng quyền lực cùng tầm quan trọng của duy trì cân bằng giữa đạo đức cá nhân với trách nhiệm công quyền.
Triều đại của ông khép lại trong tiếc nuối nhưng vẫn còn đó những dấu ấn văn hóa và những hồi chuông cảnh tỉnh cho hậu thế. Người đời sau nhớ đến Gia Luật Hồng Cơ không chỉ như một vị vua còn như một nhân vật bi kịch, người từng đứng trên đỉnh cao nhưng cũng để trượt dài vì những lầm lỡ khó cứu vãn.