Quốc hội khóa XIV đã ban hành Luật Tố cáo số 25 năm 2018 nhằm thay thế Luật Tố cáo năm 2011 Luật mới được thông qua vào ngày 12 tháng 6 năm 2018 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2019 Sau khi có hiệu lực Luật đã trở thành văn bản cơ bản điều chỉnh hoạt động tố cáo và giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm trong thực hiện nhiệm vụ công vụ và quản lý nhà nước.
Luật gồm 9 chương với 67 điều và được xây dựng trên nền tảng cải cách pháp luật nhằm tăng cường hiệu quả bảo vệ người tố cáo và nâng cao trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong công tác giải quyết tố cáo Luật đặt ra tiêu chí về khách quan, chính xác, kịp thời và đúng thẩm quyền để xử lý tố cáo phù hợp với tinh thần phòng chống sai phạm trong bộ máy hành chính.
Phạm vi điều chỉnh của Luật
Luật này điều chỉnh hoạt động tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ và hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý nhà nước của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác Luật áp dụng đối với người tố cáo, người bị tố cáo, người giải quyết tố cáo và các bên có liên quan trong quá trình tố cáo.
Ngoài ra Luật cũng quy định quyền và nghĩa vụ của người tố cáo, quyền của người bị tố cáo, trách nhiệm của người giải quyết tố cáo và cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền tham gia giải quyết tố cáo Một số trường hợp đặc biệt như tố cáo tập thể, tố cáo nước ngoài cũng được quy định cụ thể để đảm bảo thực thi đầy đủ quyền tố cáo của mọi đối tượng.
Những điểm mới nổi bật trong Luật
Trước hết Luật bổ sung nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo rõ ràng hơn Luật quy định rõ người được giao thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với từng cấp trưởng công chức viên chức trong cơ quan hành chính đơn vị sự nghiệp doanh nghiệp nhà nước tòa án viện kiểm sát và các tổ chức chính trị xã hội nhằm đảm bảo thủ tục rõ ràng và phù hợp thẩm quyền.
Thứ hai là quyền rút tố cáo được ghi nhận Luật cho phép người tố cáo tự rút tố cáo một phần hoặc toàn bộ nội dung tố cáo nếu nhận thấy không cần tiếp tục Trong trường hợp tố cáo gây hậu quả nghiêm trọng hoặc người tố cáo bị mua chuộc Luật vẫn buộc tiếp tục xác minh để bảo đảm trách nhiệm xử lý.
Thứ ba Luật hướng dẫn khung thời gian giải quyết tố cáo cụ thể 30 ngày đối với tố cáo thông thường và tối đa 90 ngày nếu vụ việc phức tạp Luật cũng quy định rõ thời hạn gia hạn và việc thông báo tới người tố cáo người bị tố cáo và các bên liên quan.
Thứ tư là bảo vệ người tố cáo Luật nhấn mạnh việc bảo đảm bí mật thông tin cá nhân về danh tính, địa chỉ, sức khỏe, tài sản của người tố cáo và thân nhân nhằm giảm thiểu rủi ro rình rập trù dập trả thù Ngoài ra Luật cho phép áp dụng các biện pháp bảo vệ cần thiết như tạm bố trí nơi ở mới hỗ trợ tìm kiếm giải quyết khiếu nại.
Thứ năm là quy định trách nhiệm người giải quyết tố cáo rõ ràng hơn Luật yêu cầu người giải quyết tố cáo phải giải trình rõ ràng về quá trình tiếp nhận xác minh và ra kết luận Việc xử lý cán bộ giải quyết tố cáo sai phạm cũng được quy định như kỷ luật khiển trách cho đến truy cứu trách nhiệm hình sự.
Hiệu lực và cập nhật hiện hành
Luật tố cáo số 25 năm 2018 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2019 Đây vẫn là văn bản hiện hành đến thời điểm hiện tại chưa có luật nào thay thế Luật có hiệu quả thi hành tương thích với Luật Hiến pháp và tiếp cận các chuẩn mực quốc tế Vào năm 2019 Chính phủ ban hành nghị định 31 hướng dẫn các nội dung về tiếp nhận rút tố cáo bảo vệ người tố cáo công khai kết luận tố cáo và xử lý người giải quyết tố cáo phạm luật.
Hiện nay vẫn chưa có luật sửa đổi bổ sung và nghị định 31 vẫn được áp dụng làm cơ sở thực hiện tố cáo theo Luật mới Điều này tạo ra môi trường pháp lý ổn định để người tố cáo hành nghề tố cáo và cơ quan nhà nước thực hiện quyền hạn giải quyết tố cáo một cách vững vàng.
Tác động và ý nghĩa thực tiễn
Luật đã góp phần nâng cao trách nhiệm giải quyết tố cáo của các cấp cơ quan công quyền Từ cấp xã huyện đến cấp trung ương việc xử lý tố cáo được thực thi nhanh chóng rõ ràng Luật cũng giúp tạo đường dẫn pháp lý để người tố cáo được đảm bảo an toàn khi tham gia tố cáo và giảm thiểu tình trạng trù dập trả thù.
Bên cạnh đó Luật cũng cải thiện hoạt động nội bộ cơ quan nhà nước bằng cách hình thành quy chế xử lý cán bộ sai vụ trong tố cáo tạo điều kiện cho giải trình và xử lý vi phạm kịp thời Nhiều trường hợp sai phạm đã bị phát hiện xử lý nhờ cơ chế tố cáo hiệu quả.
Hạn chế và hướng phát triển
Luật tố cáo 2018 dù đã hoàn thiện nhiều nội dung nhưng vẫn cần tiếp tục được theo dõi và đánh giá sau quá trình áp dụng Một số địa phương chưa trình tự thông báo công khai kết luận tố cáo do e ngại hệ quả xã hội hoặc quyền lực. Phần bảo vệ người tố cáo tuy được lý thuyết hóa nhưng thực tế còn thiếu cơ sở tài chính hỗ trợ người tố cáo.
Vì vậy cần sớm đánh giá luật để đề xuất sửa đổi hoặc thông tư hướng dẫn chi tiết hơn về bảo vệ quyền lợi và cơ chế rút tố cáo Ví dụ như bổ sung cơ chế hỗ trợ nơi ở bảo đảm an toàn kinh tế cho người tố cáo đồng thời nâng cao năng lực giải quyết tố cáo chuyên nghiệp cho cán bộ tiếp nhận tố cáo.
Luật tố cáo số 25 năm 2018 là bước cải cách lớn trong lĩnh vực dân chủ pháp lý, nhằm phát triển hệ thống tố cáo ở Việt Nam theo hướng minh bạch trách nhiệm và bảo vệ người tố cáo Luật vạch rõ thẩm quyền xử lý tố cáo bảo vệ người tố cáo và trách nhiệm của tổ chức cá nhân giải quyết tố cáo Gần sáu năm áp dụng Luật đã góp phần phòng ngừa phát hiện xử lý sai phạm công vụ qua tố cáo.
Để thực thi tốt Luật vẫn cần tiếp tục hoàn thiện chính sách hỗ trợ người tố cáo tăng cường năng lực cán bộ và khuyến khích tố cáo gắn với bảo vệ người tố cáo Với sự vào cuộc quyết liệt của nhà nước và người dân Luật tố cáo sẽ tiếp tục trở thành công cụ hữu hiệu trong công tác phòng chống tham nhũng và xây dựng bộ máy hành chính liêm chính.