Trong đời sống xã hội hiện đại mỗi cá nhân đều phải chịu sự điều chỉnh của hệ thống pháp luật. Từ việc đi học, đi làm, mua bán, sử dụng mạng xã hội cho đến các hoạt động hôn nhân, đất đai hay di chuyển trên đường… tất cả đều liên quan đến pháp luật. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ thế nào là hành vi pháp luật, đâu là hành vi bị nghiêm cấm với khi nào một hành vi bị xem là vi phạm pháp luật. Bài viết này sẽ giúp làm rõ những khái niệm quan trọng đó đồng thời đưa ra những ví dụ và phân tích cụ thể để người đọc dễ dàng tiếp cận cả nhận diện tránh rơi vào các hành vi vi phạm.
Hành vi pháp luật là gì
Hành vi pháp luật là những hành động hoặc việc làm có ý thức của con người có liên quan đến việc thực hiện hay tuân thủ hay không tuân thủ các quy định pháp luật. Hành vi pháp luật bao gồm cả hành vi tích cực như thực hiện nghĩa vụ, bảo vệ quyền lợi chính đáng và hành vi tiêu cực như vi phạm cản trở việc thực thi pháp luật.
Chỉ những hành vi do con người thực hiện một cách có ý thức có khả năng nhận thức và làm chủ hành vi của mình mới được coi là hành vi pháp luật. Những sự kiện khách quan như thiên tai, tai nạn tự nhiên không phải là hành vi pháp luật vì không do con người chủ ý tạo ra.
Hành vi trái pháp luật là gì
Hành vi trái pháp luật là những hành động hoặc việc làm cụ thể của con người vi phạm các quy định do Nhà nước ban hành. Đây là các hành vi bị pháp luật cấm hoặc không cho phép thực hiện gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, tổ chức, cá nhân.
Không phải mọi hành vi sai trái đều là hành vi trái pháp luật. Một hành vi chỉ bị coi là trái pháp luật khi có đủ căn cứ pháp lý được quy định rõ trong các văn bản luật hiện hành, người thực hiện có năng lực hành vi dân sự đầy đủ.
Ví dụ về hành vi trái pháp luật
-
Trộm cắp tài sản của người khác
-
Điều khiển phương tiện giao thông khi đã sử dụng rượu bia vượt mức quy định
-
Tuyên truyền thông tin sai sự thật gây hoang mang dư luận
-
Lấn chiếm đất công hay xây nhà trái phép trên đất nông nghiệp
-
Xâm phạm thân thể người khác bằng bạo lực
-
Sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng
-
Không đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động theo quy định
-
Phá rừng trái phép hoặc săn bắt động vật quý hiếm thuộc danh mục cấm
Những hành vi này không chỉ bị xã hội lên án mà còn bị xử lý hành chính thậm chí hình sự tùy theo tính chất và mức độ vi phạm.
Các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật
Để xác định một hành vi có phải là vi phạm pháp luật hay không cần xét đến bốn yếu tố cơ bản sau
Thứ nhất là hành vi cụ thể đã xảy ra
Vi phạm pháp luật luôn gắn với một hành vi cụ thể có thể quan sát, ghi nhận và xác định. Đây là yếu tố đầu tiên để cơ quan chức năng xem xét xử lý.
Thứ hai là tính trái pháp luật của hành vi
Hành vi đó phải xâm phạm đến quy định của pháp luật hiện hành. Nếu không vi phạm quy định nào thì không thể xem là vi phạm pháp luật.
Thứ ba là yếu tố lỗi của người thực hiện
Người thực hiện hành vi trái pháp luật phải có lỗi tức là có ý thức hoặc do vô ý gây ra hậu quả. Nếu không có lỗi, ví dụ như hành vi xảy ra do bị cưỡng ép hay mất khả năng nhận thức, thì không bị xem là vi phạm.
Thứ tư là chủ thể có năng lực pháp lý
Chủ thể thực hiện hành vi phải có năng lực hành vi dân sự, hành vi pháp lý phù hợp với loại trách nhiệm được xác định như trách nhiệm dân sự, hành chính hay hình sự.
Thế nào là hành vi trái pháp luật nghiêm trọng
Hành vi trái pháp luật nghiêm trọng là những hành vi không chỉ vi phạm quy định pháp luật mà còn gây hậu quả lớn hoặc đe dọa trực tiếp đến an ninh trật tự, tính mạng, sức khỏe, tài sản của công dân hay lợi ích của Nhà nước.
Ví dụ như: tổ chức đánh bạc với quy mô lớn, buôn bán ma túy, giết người, tham ô tài sản công, tấn công hệ thống mạng thông tin quốc gia, v.v. Những hành vi này không chỉ bị xử lý nặng hơn mà còn để lại hậu quả xã hội sâu sắc cần có biện pháp răn đe và phòng ngừa nghiêm ngặt.
Các hành vi mà pháp luật cấm
Pháp luật cấm rất nhiều hành vi tùy theo từng lĩnh vực cụ thể. Một số nhóm hành vi thường bị nghiêm cấm bao gồm
-
Hành vi xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm người khác
-
Hành vi gây mất trật tự an toàn xã hội như đánh nhau, gây rối, gây tai nạn
-
Hành vi tham nhũng, lạm quyền, thiếu trách nhiệm trong thi hành công vụ
-
Hành vi xâm phạm đến môi trường như xả thải không qua xử lý, khai thác tài nguyên trái phép
-
Hành vi vi phạm trong lĩnh vực giáo dục như gian lận thi cử, dạy thêm trái phép
-
Hành vi xâm phạm quyền sở hữu như trộm cắp, lừa đảo, chiếm đoạt tài sản
-
Hành vi lợi dụng mạng xã hội để xúc phạm, bôi nhọ, tung tin sai lệch
Danh mục những hành vi bị nghiêm cấm được quy định cụ thể trong các bộ luật như Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Giao thông đường bộ, Luật Bảo vệ môi trường và nhiều luật chuyên ngành khác.
Pháp luật nghiêm cấm những hành vi nào sau đây
Để giúp người dân dễ nhận biết và tránh vi phạm, nhiều văn bản pháp luật đã liệt kê rõ các hành vi bị cấm trong từng lĩnh vực. Ví dụ
-
Luật Giao thông đường bộ nghiêm cấm việc điều khiển xe khi say rượu, vượt đèn đỏ, chở quá số người quy định
-
Luật An ninh mạng nghiêm cấm phát tán thông tin xuyên tạc, gây chia rẽ dân tộc, kích động bạo lực
-
Luật Hôn nhân và gia đình cấm tảo hôn, ép hôn, kết hôn giả tạo để trục lợi
-
Luật Bảo vệ người tiêu dùng cấm hành vi quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả
Việc nắm vững những điều bị cấm trong lĩnh vực mình đang sống, học tập hoặc làm việc là cách tốt nhất để phòng tránh vi phạm và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bản thân.
Hiểu đúng về hành vi pháp luật với nhận diện chính xác hành vi vi phạm pháp luật là bước đầu tiên để mỗi người trở thành công dân có trách nhiệm. Pháp luật không chỉ là công cụ cưỡng chế mà còn là chuẩn mực giúp xã hội vận hành hài hòa, công bằng, văn minh.
Mỗi người dân cần chủ động tìm hiểu pháp luật nâng cao nhận thức góp phần xây dựng môi trường sống an toàn, lành mạnh không chỉ là quyền còn là nghĩa vụ của mỗi công dân trong một xã hội pháp quyền.