Trong triết học Mác – Lênin hệ thống 2 nguyên lý, 3 quy luật 6 cặp phạm trù là những nội dung cốt lõi để nhận thức lý giải thế giới một cách biện chứng và khoa học. Chính là nền tảng quan trọng để hiểu về sự vận động, phát triển của tự nhiên, xã hội với tư duy.
1. Hai Nguyên Lý Của Phép Biện Chứng Duy Vật
Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
-
Mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới đều có mối liên hệ với nhau.
-
Sự vật không tồn tại cô lập mà luôn trong trạng thái tác động, ảnh hưởng lẫn nhau, trong nội bộ và với môi trường xung quanh.
-
Việc nhận thức đúng đắn về một hiện tượng phải đặt nó trong mối quan hệ với các hiện tượng khác.
Nguyên lý về sự phát triển
-
Mọi sự vật đều không ngừng vận động và phát triển.
-
Sự phát triển là quá trình biến đổi từ thấp đến cao từ đơn giản đến phức tạp từ cái cũ sang cái mới.
-
Phát triển là kết quả của sự đấu tranh và giải quyết mâu thuẫn nội tại trong sự vật.
2. Ba Quy Luật Của Phép Biện Chứng Duy Vật
Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập
-
Mỗi sự vật chứa đựng những mặt đối lập bên trong nó (ví dụ: tích cực – tiêu cực, cũ – mới).
-
Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguồn gốc của sự vận động và phát triển.
Quy luật chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất và ngược lại
-
Lượng và chất là hai mặt thống nhất trong sự vật.
-
Khi lượng thay đổi đến một mức độ nhất định (điểm nút), sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất.
-
Chất mới lại có lượng mới, chu trình tiếp tục.
Quy luật phủ định của phủ định
-
Mỗi sự vật sau khi phát triển đến một mức độ sẽ bị phủ định (loại bỏ) bởi cái mới.
-
Phủ định không phải là xóa bỏ hoàn toàn mà là kế thừa và vượt lên.
-
Quá trình phát triển diễn ra theo hình xoáy ốc, cái mới tốt hơn cái cũ.
3. Sáu Cặp Phạm Trù Cơ Bản Của Phép Biện Chứng
Phạm trù là khái niệm phản ánh những mặt, thuộc tính, mối liên hệ cơ bản nhất của hiện thực khách quan. Dưới đây là sáu cặp phạm trù quan trọng
1. Nguyên nhân và kết quả
-
Nguyên nhân là hiện tượng tác động dẫn đến sự hình thành kết quả.
-
Một nguyên nhân có thể dẫn đến nhiều kết quả và ngược lại.
2. Tất nhiên và ngẫu nhiên
-
Tất nhiên: cái tồn tại và phát triển theo quy luật.
-
Ngẫu nhiên: cái xảy ra không theo quy luật, không lặp lại.
3. Khả năng và hiện thực
-
Khả năng: cái chưa xảy ra nhưng có thể xảy ra.
-
Hiện thực: cái đang tồn tại, đã trở thành sự thật.
4. Nội dung và hình thức
-
Nội dung: tổng hợp các yếu tố tạo nên bản chất sự vật.
-
Hình thức: cách thức biểu hiện, tồn tại của nội dung.
5. Bản chất và hiện tượng
-
Bản chất: yếu tố cốt lõi, ổn định.
-
Hiện tượng: biểu hiện bên ngoài, có thể dễ thay đổi.
6. Cái chung và cái riêng
-
Cái riêng: sự vật, hiện tượng cụ thể.
-
Cái chung: những thuộc tính phổ biến của nhiều cái riêng.
-
Cái đơn nhất: cái vừa là riêng biệt, vừa mang yếu tố chung.
Hệ thống 2 nguyên lý, 3 quy luật, 6 cặp phạm trù là nền tảng của phép biện chứng duy vật. Một công cụ nhận thức khoa học sâu sắc về thế giới. Việc nắm vững với vận dụng những nội dung này giúp con người hiểu rõ bản chất các hiện tượng từ đó đưa ra những hành động phù hợp trong học tập, lao động, cuộc sống. Không chỉ là lý thuyết triết học còn là kim chỉ nam cho tư duy logic, phản biện, phát triển tư duy biện chứng.