Việt Nam là quốc gia có mạng lưới sông ngòi, ao hồ dày đặc với lượng mưa trung bình khá cao nhưng phân bố không đều theo không gian, thời gian. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu tăng trưởng dân số nhanh khiến việc khai thác sử dụng với bảo vệ tài nguyên nước một cách hợp lý đang trở thành thách thức lớn. Trước yêu cầu đó Luật Tài nguyên nước được sửa đổi ban hành mới vào năm 2023 có hiệu lực thi hành từ ngày 1 tháng 7 năm 2024. Để cụ thể hóa các quy định trong luật chính phủ đã ban hành hàng loạt nghị định hướng dẫn chi tiết trong đó nổi bật là Nghị định 02 năm 2023 với Nghị định 53 năm 2024.
Tổng quan về Luật Tài nguyên nước 2023
Luật Tài nguyên nước 2023 thay thế toàn bộ luật cũ năm 2012, phản ánh những tư duy mới trong quản lý nước. Luật quy định rõ về quyền sở hữu toàn dân đối với nước, vai trò quản lý thống nhất của nhà nước, nguyên tắc phát triển bền vững. Một số nội dung quan trọng như quyền khai thác, quyền sử dụng, cấp phép, thu phí dịch vụ tài nguyên nước, giám sát, kiểm kê, hành lang bảo vệ nguồn nước… đã được luật hóa rõ ràng, phù hợp với bối cảnh phát triển hiện đại yêu cầu bảo vệ môi trường.
Tuy nhiên, do luật mang tính định hướng chung nên cần hệ thống nghị định để triển khai trong thực tiễn. Các nghị định này giúp cụ thể hóa khái niệm, trình tự thủ tục, quyền và nghĩa vụ của tổ chức cá nhân trong khai thác sử dụng bảo vệ tài nguyên nước.
Nghị định 02 năm 2023
Nghị định này được ban hành đầu năm 2023, thay thế cho Nghị định 201 năm 2013. Trọng tâm của Nghị định 02 là quy định về cấp phép tài nguyên nước. Bao gồm việc thăm dò, khai thác, sử dụng nước mặt, nước dưới đất rồi cả xả nước thải vào nguồn nước.
Nội dung nghị định hướng dẫn cụ thể hồ sơ, quy trình, điều kiện cấp phép theo từng loại hình. Đáng chú ý, nghị định này bổ sung nhiều mẫu biểu, danh mục kỹ thuật quy định trách nhiệm rõ ràng giữa các cấp chính quyền từ trung ương tới địa phương trong việc quản lý cấp phép. Điều này khắc phục tình trạng chồng chéo, không minh bạch từng tồn tại trước đó.
Ngoài ra, Nghị định 02 cũng quy định các trường hợp miễn cấp phép và cơ chế gia hạn, điều chỉnh giấy phép, đảm bảo linh hoạt cho hoạt động sản xuất, kinh doanh nhưng vẫn giữ được kỷ cương pháp luật.
Nghị định 53 năm 2024
Nghị định 53 là văn bản có nội dung rộng bao quát toàn diện các vấn đề cốt lõi trong quản lý tài nguyên nước. Nghị định này được xem như là xương sống để thi hành Luật Tài nguyên nước 2023 trên thực tế.
Một trong những điểm nổi bật của Nghị định 53 là quy định về điều tra cơ bản tài nguyên nước. Đây là hoạt động có tính nền tảng giúp nhà nước nắm bắt hiện trạng, diễn biến, tiềm năng của các nguồn nước trong lãnh thổ. Trên cơ sở đó, cơ quan chức năng mới có thể đưa ra quyết định quản lý chính xác hợp lý.
Nghị định cũng dành dung lượng lớn để hướng dẫn lập và điều chỉnh quy hoạch tài nguyên nước bao gồm quy hoạch lưu vực sông, quy hoạch vùng nước dưới đất, quy hoạch khai thác tổng hợp bảo vệ nguồn nước. Các nội dung về thẩm quyền, trình tự thẩm định, công bố, công khai và cập nhật quy hoạch được thiết kế thống nhất, bài bản, minh bạch.
Ngoài ra, một phần quan trọng khác là hướng dẫn về thiết lập hành lang bảo vệ nguồn nước. Việc xác định và cắm mốc hành lang này có ý nghĩa lớn trong việc phòng tránh ô nhiễm, bảo đảm an toàn nguồn nước, ổn định bờ sông, hồ.
Nghị định cũng đề cập các quy định mới như quản lý vùng cấm, vùng hạn chế khai thác nước dưới đất, vận hành liên hồ chứa, chuyển nước giữa các lưu vực, giám sát việc xả thải, lập danh mục các hồ ao đầm không được san lấp. Tất cả đều hướng tới một hệ thống pháp lý đầy đủ để kiểm soát tài nguyên nước một cách bền vững.
Các văn bản hỗ trợ khác
Để triển khai đồng bộ Nghị định 53, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành một loạt thông tư hướng dẫn kỹ thuật, trong đó có thông tư về phân vùng chức năng nguồn nước, xác định dòng chảy tối thiểu, hướng dẫn điều tra cơ bản, thiết lập vận hành trạm quan trắc tài nguyên nước.
Những văn bản này đóng vai trò như công cụ thực hành, giúp cơ quan thực thi, doanh nghiệp và người dân có thể tiếp cận quy định một cách rõ ràng, chính xác dễ dàng áp dụng trong thực tiễn.
Ý nghĩa thực tiễn
Các nghị định và thông tư hướng dẫn Luật Tài nguyên nước 2023 mang lại nhiều thay đổi tích cực trong cách quản lý tài nguyên quốc gia. Trước hết là thay đổi tư duy quản lý nước từ góc độ hành chính sang quản lý theo hệ sinh thái và lưu vực sông. Mỗi vùng nước không còn bị chia cắt bởi ranh giới hành chính mà được xem xét trong mối liên hệ tổng thể giữa thượng nguồn, trung lưu, hạ lưu.
Thứ hai là nâng cao tính minh bạch và công khai. Các quy trình cấp phép, quy hoạch, giám sát đều có tiêu chí rõ ràng, hạn chế tiêu cực lợi ích nhóm trong hoạt động quản lý nước.
Thứ ba là tăng cường trách nhiệm của người sử dụng tài nguyên nước. Luật và nghị định yêu cầu chủ công trình phải quan trắc, báo cáo định kỳ, chịu trách nhiệm nếu gây tổn hại cho môi trường cộng đồng. Điều này khuyến khích việc đầu tư công nghệ sạch, tái sử dụng nước tiết kiệm nước.
Cuối cùng, các quy định về chuyển nước, phân bổ nước, kiểm soát xả thải góp phần quan trọng trong việc phòng chống thiên tai giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu và phát triển nông nghiệp, công nghiệp bền vững.
Hệ thống nghị định hướng dẫn Luật Tài nguyên nước hiện hành đặc biệt là Nghị định 02 năm 2023 với Nghị định 53 năm 2024. Đã và đang tạo nên nền tảng pháp lý vững chắc để quản lý tài nguyên nước một cách hiệu quả, công bằng, bền vững. Các quy định này giúp bảo vệ tài nguyên quý giá của quốc gia đồng thời thúc đẩy sử dụng hợp lý vì mục tiêu phát triển lâu dài. Trong thời gian tới việc tổ chức thi hành hiệu quả các văn bản này sẽ quyết định sự thành công trong bảo vệ nguồn nước phục vụ cho dân sinh và kinh tế.