Trong thời đại hội nhập sâu rộng thì vấn đề quốc tịch trở thành mối quan tâm lớn của nhiều người đặc biệt là cộng đồng người Việt Nam đang sinh sống làm việc ở nước ngoài. Quốc tịch không chỉ là căn cứ xác định tư cách pháp lý còn là nền tảng cho thực hiện quyền nghĩa vụ giữa công dân và nhà nước. Tại Việt Nam hệ thống pháp luật quốc tịch từng bước được hoàn thiện qua các văn bản luật và nghị định hướng dẫn giúp đảm bảo tính thống nhất dễ áp dụng. Bài viết này cung cấp cái nhìn toàn diện về Luật Quốc tịch Việt Nam hiện hành xuất phát từ Luật năm 2008 với sửa đổi bổ sung năm 2014 được hợp nhất trong các văn bản pháp lý hiện nay.
Khái quát về Luật Quốc tịch năm 2008
Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 là văn bản luật đầu tiên mang tính hệ thống toàn diện về quốc tịch sau giai đoạn đổi mới. Luật quy định rõ ràng các nguyên tắc về quốc tịch bao gồm nguyên tắc một quốc tịch, nguyên tắc bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài với nguyên tắc tôn trọng các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Luật 2008 xác lập cơ sở pháp lý để công dân có thể xin nhập quốc tịch Việt Nam xin thôi hay trở lại quốc tịch trong những trường hợp phù hợp với quy định. Những điều kiện cơ bản bao gồm cư trú hợp pháp tại Việt Nam một thời gian nhất định có năng lực hành vi dân sự biết tiếng Việt cam kết tuân thủ pháp luật Việt Nam.
Luật cũng quy định rõ những trường hợp công dân có thể bị mất quốc tịch bị tước quốc tịch hay không được nhập quốc tịch nhằm đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật bảo vệ lợi ích quốc gia.
Những bất cập dẫn đến việc sửa đổi năm 2014
Dù được đánh giá cao về mặt hệ thống, Luật Quốc tịch năm 2008 vẫn tồn tại một số điểm chưa phù hợp với thực tiễn đặc biệt liên quan đến cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài. Cụ thể quy định yêu cầu người Việt định cư ở nước ngoài phải đăng ký giữ quốc tịch trong vòng năm năm kể từ ngày luật có hiệu lực đã khiến không ít người lâm vào tình trạng mất quốc tịch vì lý do không nắm bắt được thông tin hay gặp trở ngại khi làm thủ tục.
Ngoài ra một số điều kiện nhập quốc tịch được đánh giá là quá chặt chẽ đối với những trường hợp có công lao với đất nước hay có nhu cầu nhập tịch vì lý do nhân đạo. Các quy trình, thủ tục còn thiếu linh hoạt hướng dẫn chưa đầy đủ khiến nhiều hồ sơ bị kéo dài hay từ chối không rõ nguyên nhân.
Luật sửa đổi năm 2014 những điểm tiến bộ
Nhằm khắc phục các hạn chế trên năm 2014 Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch năm 2008. Là bước điều chỉnh kịp thời phù hợp với xu thế hội nhập với mục tiêu mở rộng quyền lợi bảo vệ người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài.
Một trong những điểm quan trọng nhất của luật sửa đổi là xóa bỏ quy định về việc mất quốc tịch nếu không đăng ký giữ quốc tịch trong vòng năm năm. Theo đó người Việt Nam định cư ở nước ngoài vẫn được giữ quốc tịch Việt Nam nếu chưa có quyết định chính thức mất quốc tịch. Quy định này đã tháo gỡ khó khăn cho hàng vạn kiều bào trên khắp thế giới giúp họ duy trì sự gắn bó pháp lý với Tổ quốc.
Ngoài ra luật sửa đổi cũng mở rộng các trường hợp được miễn điều kiện cư trú hay biết tiếng Việt trong quá trình nhập quốc tịch. Những người có đóng góp quan trọng cho sự nghiệp phát triển đất nước hay những trường hợp đặc biệt về nhân đạo có thể được xem xét theo cơ chế linh hoạt tạo điều kiện tiếp cận quốc tịch một cách hợp lý.
Văn bản hợp nhất cùng cơ chế thực thi
Sau khi có luật sửa đổi năm 2014 văn phòng Quốc hội đã ban hành văn bản hợp nhất nhằm tích hợp toàn bộ các quy định đang có hiệu lực. Văn bản hợp nhất không phải là một luật mới nhưng có giá trị pháp lý trong thể hiện nội dung cập nhật giúp người dân với cơ quan chức năng dễ dàng áp dụng đồng nhất tránh nhầm lẫn.
Song song đó Chính phủ ban hành nghị định hướng dẫn chi tiết thủ tục hành chính liên quan đến quốc tịch bao gồm nhập hay thôi hay trở lại với xác nhận quốc tịch. Những hướng dẫn này giúp người dân thực hiện đúng quy trình cung cấp đầy đủ hồ sơ hạn chế bị từ chối do thiếu căn cứ pháp lý.
Đến năm 2025 các nghị định hướng dẫn tiếp tục được sửa đổi để phù hợp với tình hình mới, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam thu hút nhà đầu tư nước ngoài với chuyên gia quốc tế với cộng đồng người Việt trở về phát triển quê hương.
Một số lưu ý khi thực hiện các thủ tục về quốc tịch
Người Việt Nam định cư ở nước ngoài nếu chưa bị tước quốc tịch theo quyết định chính thức thì vẫn được xem là công dân Việt Nam. Có quyền xin cấp lại hộ chiếu đăng ký khai sinh cho con theo quốc tịch Việt Nam thực hiện các quyền lợi khác như người trong nước.
Đối với người nước ngoài nếu muốn nhập quốc tịch Việt Nam cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ gồm đơn xin nhập tịch, giấy xác nhận cư trú, phiếu lý lịch tư pháp, giấy chứng nhận thu nhập hay cam kết không phụ thuộc kinh tế. Những người có đóng góp đặc biệt hay trường hợp khẩn cấp có thể được miễn một số điều kiện theo đề nghị của cơ quan có thẩm quyền.
Người muốn thôi quốc tịch để nhập quốc tịch nước khác phải chứng minh rằng mình không nợ thuế mà không có nghĩa vụ quân sự không đang bị truy tố hình sự. Thủ tục thôi quốc tịch cần được gửi đến Chủ tịch nước thông qua Bộ Tư pháp.
Luật Quốc tịch Việt Nam hiện hành là một khung pháp lý quan trọng trong quản lý quốc tịch. Đảm bảo quyền nghĩa vụ của công dân trong và ngoài nước. Sửa đổi năm 2014 đã khắc phục kịp thời những hạn chế trước đó đồng thời thể hiện rõ sự quan tâm của Nhà nước với cộng đồng người Việt toàn cầu. Sự linh hoạt trong chính sách quốc tịch không chỉ thúc đẩy gắn kết dân tộc còn góp phần vào chiến lược phát triển dài hạn của quốc gia. Trong tương lai cùng với cập nhật nghị định hướng dẫn ứng dụng công nghệ hành chính thì hệ thống pháp luật quốc tịch Việt Nam sẽ ngày càng hoàn thiện, thân thiện minh bạch hơn với mọi đối tượng công dân.