Hợp đồng fidic là gì – Nguyên tắc lựa chọn và phương thức giải quyết tranh chấp

Trong Mẫu điều kiện Hợp đồng FIDIC phiên bản 2017, cơ chế giải quyết tranh chấp đã có nhiều điểm mới so với các phiên bản trước đó, đặc biệt là phiên bản năm 1999. Sự thay đổi chủ yếu nhằm mục đích đơn giản hoá tranh chấp xây dựng có yếu tố nước ngoài và hướng các bên sử dụng các hình thức tranh chấp mang tính thay thế (Alternative dispute resolution – ADR) là Ban phân xử tranh chấp (Dispute Avoidance/Adjudication Board (DAAB)), trọng tài và hoà giải.

Ban phân xử tranh chấp là một mô hình giải quyết tranh chấp khá đặc thù trong Mẫu Hợp đồng FIDIC bởi sự phức tạp của các tranh chấp trong xây dựng quốc tế. Trong Hợp đồng FIDIC 2017, vai trò của Ban phòng ngừa tranh chấp/Ban phân xử tranh chấp được đề cao hơn và đi xa hơn tất cả các phiên bản trước đó.

Các Hợp đồng FIDIC không có định nghĩa cụ thể thế nào là Ban phân xử tranh chấp hay Ban tranh chấp. Khái niệm này được Phòng thương mại quốc tế (ICC) định nghĩa: Ban tranh chấp là “một cơ quan thường trực bao gồm một hoặc ba thành viên. Thường được thành lập sau khi các bên trong hợp đồng trung hoặc dài hạn ký kết hoặc bắt đầu thực hiện hợp đồng. Ban tranh chấp được sử dụng để giúp các bên có thể ngăn ngừa hoặc vượt qua những mâu thuẫn hoặc tranh chấp phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng. Mặc dù thường được sử dụng trong các dự án xây dựng, Ban tranh chấp cũng hiệu quả trong việc giải quyết tranh chấp trong các lĩnh vực khác. Những lĩnh vực đó bao gồm nghiên cứu và phát triển, sở hữu trí tuệ, hợp đồng phân chia sản phẩm và hợp đồng mua bán cổ phần”. Ngoài ra, Ban phân xử tranh chấp còn được định nghĩa là (bao gồm) những chuyên gia có tính trung lập đối với các bên tranh chấp, được thành lập lúc bắt đầu dự án với mục đích giám sát quá trình xây dựng, khuyến khích ngăn ngừa tranh chấp và hỗ trợ các bên trong việc giải quyết tranh chấp trong quá trình thực hiện dự án. Như vậy, Ban phân xử/Ban phòng ngừa tranh chấp là cơ quan được thành lập trước hoặc sau khi tranh chấp phát sinh, không chỉ giải quyết các tranh chấp phát sinh mà còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình đề phòng phát sinh tranh chấp.

Các phiên bản trước đó của Hợp đồng FIDIC có quy định khác nhau về hình thức của DAAB hoặc DAB. Có hai hình thức, bao gồm DAB thường trực và DAB vụ việc. Đối với Hợp đồng FIDIC 2017, DAAB sẽ được chỉ định ngay từ khi bắt đầu thực hiện Hợp đồng trong cả ba cuốn sách (Sách đỏ, vàng, bạc), trong vòng 28 ngày sau khi Nhà thầu nhận được Thư trao thầu (letter of acceptance), tức là theo hình thức thường trực. DAAB sẽ tham gia trong suốt thời gian triển khai dự án, các bên có thể yêu cầu DAAB hỗ trợ bất kỳ vấn đề nào liên quan đến hợp đồng xây dựng. DAAB bao gồm một đến ba thành viên được chỉ định, ghi chú trong hợp đồng tại thời điểm các bên tham gia hợp đồng theo Hợp đồng FIDIC 2017, nhưng số lượng thành viên có thể nhiều hơn dựa trên quy mô dự án và thỏa thuận của cả hai bên. Thành viên DAAB phải đảm bảo các tiêu chí là chuyên gia, hoặc thành viên của Hiệp hội FIDIC, hoặc Trọng tài viên, có trình độ chuyên môn và kiến ​​thức pháp lý, có phong cách làm việc chuyên nghiệp và kinh nghiệm hơn 10 năm, có khả năng đọc, hiểu tài liệu hợp đồng xây dựng, có trình độ tốt, đạo đức nghề nghiệp để đảm bảo các quyết định minh bạch, trung lập, khách quan và công bằng.

DAAB có thẩm quyền xem xét các tranh chấp liên quan hoặc phát sinh từ hợp đồng hoặc việc thi công công trình, bao gồm bất cứ tranh chấp nào liên quan đến việc chứng nhận, xác định, hướng dẫn, ý kiến hoặc đánh giá của Chủ đầu tư (đối với Hợp đồng FIDIC cuốn màu bạc) hoặc Nhà tư vấn (đối với Hợp đồng FIDIC cuốn màu đỏ và cuốn màu vàng).  DAAB sẽ giải quyết các tranh chấp từ khiếu nại của các nhà thầu, chủ đầu tư trong quá trình triển khai dự án xây dựng. Quyết định của DAAB sẽ ràng buộc các bên cho đến khi tranh chấp này được đưa ra giải quyết trước trọng tài. Khác với các mẫu phiên bản trước, Mẫu Hợp đồng FIDIC 2017 quy định việc giải quyết tranh chấp của DAAB là bước giải quyết tranh chấp đầu tiên và bắt buộc các bên phải sử dụng, trước khi giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Quyết định của DAAB có giá trị ràng buộc với các bên tranh chấp, các bên có nghĩa vụ bắt buộc phải tuân thủ nếu như không có thông báo không đồng ý (“un-satisfaction notice”) về quyết định của DAAB. Việc không tuân thủ quyết định của DAAB của một bên có thể gây thiệt hại cho bên còn lại và họ có thể yêu cầu bồi thường, bởi đây là sự thoả thuận của tất cả các bên, do đó, bất kỳ sự không tuân thủ nào cũng thể hiện sự vi phạm hợp đồng. Các bên không được khuyến khích sửa đổi mẫu FIDIC 2017, bởi sự mặc định về vai trò quan trọng và thiết thực của DAAB.

Ngoài chức năng giải quyết tranh chấp, DAAB còn có thể hỗ trợ hoặc thảo luận không chính thức về bất kỳ mâu thuẫn, bất đồng nào có thể phát sinh giữa các bên. Trong trường hợp này, FIDIC quy định rằng, các bên và bản thân DAAB không phải chịu sự ràng buộc bất kỳ ý kiến và quan điểm nào. Mỗi thành viên DAAB luôn sẵn sàng để cung cấp những hỗ trợ không chính thức khi các bên yêu cầu, và quá trình này không thể chỉ được bắt đầu bởi một bên mà bởi yêu cầu chung của các bên. Như vậy, DAAB có một vai trò khá tích cực trong giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, vai trò phòng ngừa tranh chấp thì phụ thuộc chủ yếu vào sự hiện diện thường trực của DAAB, khi họ làm quen với tiến trình của công trình xây dựng và có được sự tin tưởng của các bên, trước khi có tranh chấp phát sinh, và có thể được gọi để lấy ý kiến, ​​hoặc họp theo ý chí chung của các bên.

Bên cạnh phương thức giải quyết tranh chấp của DAAB thì Mẫu Hợp đồng FIDIC cũng cung cấp các phương thức khác là hoà giải và trọng tài. Hoà giải là một trong các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế mà Mẫu Hợp đồng FIDIC khuyến khích các bên sử dụng. Nếu một trong các bên không đồng thuận về quyết định giải quyết tranh chấp của DAAB thì các bên có thể đưa tranh chấp ra hoà giải. Hòa giải có thể được sử dụng theo thỏa thuận hợp đồng, hoặc có thể theo sự đồng ý của cả hai bên sau khi tranh chấp xảy ra. Hòa giải viên được các bên thoả thuận lựa chọn, họ là một kỹ sư có uy tín hoặc những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng và đầu tư quốc tế. Hòa giải viên tham gia vào việc giải quyết tranh chấp của các bên bằng cách giám sát việc trao đổi thông tin và quá trình đàm phán của các bên, giúp các bên tìm thấy điểm chung và giải quyết những vướng mắc, mâu thuẫn. Hoà giải viên cũng có thể đưa ra các giải pháp giải quyết tranh chấp và hỗ trợ soạn thảo một thỏa thuận hoà giải. Nếu không đạt được thỏa thuận, các bên có thể sử dụng các phương thức giải quyết tranh chấp khác. Thời gian giải quyết hòa giải bắt buộc đã giảm từ 56 ngày xuống còn 28 ngày theo Hợp đồng FIDIC 2017. Nếu trong trường hợp một trong hai bên không tuân thủ quyết định của DAAB, thì các bên có thể thoả thuận chuyển trực tiếp việc giải quyết tranh chấp đến trọng tài và thời gian giải quyết hòa giải sẽ không được áp dụng. Nhìn chung, phương thức hoà giải trong các mẫu Hợp đồng FIDIC chỉ đóng vai trò khuyến khích các bên sử dụng trước khi đưa tranh chấp ra trọng tài.

Trong lĩnh vực xây dựng quốc tế, khi xảy ra tranh chấp hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu, tranh chấp sẽ được đề xuất cho chủ sở hữu hoặc kiến trúc sư trước, nếu hợp đồng không cung cấp một phương thức giải quyết tranh chấp khác, thì tiếp theo và cuối cùng là giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Phương thức giải quyết tranh chấp trong Mẫu Hợp đồng FIDIC 2017 có sự thay đổi lớn so với các phiên bản trước đó, đặc biệt là thay đổi về cơ sở để trọng tài có thẩm quyền giải quyết tranh chấp theo Mẫu Hợp đồng FIDIC. Chỉ khi bước giải quyết tranh chấp bởi DAAB không thành công, thì các bên mới có quyền đưa tranh chấp ra giải quyết bằng trọng tài. Tiếp đó, FIDIC đã hợp tác với Phòng Thương mại quốc tế ICC, để trọng tài ICC (Toà án Trọng tài quốc tế) là Trung tâm trọng tài có thẩm quyền duy nhất xét xử các tranh chấp phát sinh từ Hợp đồng FIDIC. Theo đó, các tranh chấp liên quan đến Hợp đồng FIDIC, khi sử dụng trọng tài để giải quyết tranh chấp, các bên sẽ phải tuân theo các quy tắc của ICC. Quyết định của ICC là quyết định cuối cùng và ràng buộc đối với các bên tranh chấp, các bên có nghĩa vụ tuân theo quyết định của trọng tài ICC, quyết định này không thể bị hủy theo Hợp đồng FIDIC. Sự hợp tác với FIDIC là một cột mốc quan trọng của ICC khi trở thành nhà cung cấp dịch vụ giải quyết tranh chấp hàng đầu về xây dựng và kỹ thuật có yếu tố quốc tế.

Như vậy, trong các phương thức giải quyết tranh chấp theo Mẫu Hợp đồng FIDIC nói chung và phiên bản 2017 đều không sử dụng phương thức Toà án, bởi các chuyên gia trong lĩnh vực xây dựng quốc tế nhận định rằng, việc giải quyết tranh chấp bằng Toà án sẽ không phù hợp với lĩnh vực xây dựng quốc tế, một lĩnh vực phức tạp, để tránh mất nhiều thời gian và bí mật kinh doanh của các bên.