Hôn nhân là sự kiện pháp lý quan trọng trong đời sống mỗi con người. Tuy nhiên không phải mọi cuộc hôn nhân đều được pháp luật công nhận. Có những trường hợp mặc dù có tổ chức lễ cưới, sống chung như vợ chồng nhưng lại bị coi là kết hôn trái pháp luật. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ kết hôn trái pháp luật là gì, ví dụ thực tế, các trường hợp vi phạm cũng như cách xử lý với thủ tục hủy kết hôn trái pháp luật.
Kết hôn trái pháp luật là gì
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, kết hôn trái pháp luật là việc nam, nữ đăng ký kết hôn hoặc tổ chức kết hôn không đúng điều kiện, thủ tục do pháp luật quy định. Nói cách khác đây là các cuộc hôn nhân vi phạm điều kiện kết hôn hoặc bị cấm theo Luật Hôn nhân và Gia đình.
Pháp luật Việt Nam yêu cầu các điều kiện cơ bản để kết hôn hợp pháp gồm cả hai bên đủ tuổi kết hôn, tự nguyện, không bị mất năng lực hành vi dân sự và không thuộc các trường hợp bị cấm (như kết hôn với người đang có vợ, có chồng, kết hôn giữa người cùng dòng máu trực hệ…).
Ví dụ về kết hôn trái pháp luật
– Một người nam 19 tuổi kết hôn với nữ 15 tuổi
– Một người đang có vợ hợp pháp kết hôn với người khác
– Anh A kết hôn với chị B nhưng cả hai là anh em cùng cha khác mẹ
– Cặp đôi tổ chức đám cưới nhưng không đăng ký kết hôn trong khi một bên chưa ly hôn người vợ trước
– Một người bị bệnh tâm thần nặng mất năng lực hành vi nhưng vẫn kết hôn
Các trường hợp trên dù có tổ chức cưới, sống chung hay được gia đình chấp thuận thì vẫn bị coi là trái pháp luật và có thể bị tuyên hủy nếu bị phát hiện.
Các trường hợp kết hôn trái pháp luật
Căn cứ theo Luật Hôn nhân và Gia đình, các trường hợp kết hôn trái pháp luật bao gồm
– Một hoặc hai bên chưa đủ tuổi kết hôn
– Một hoặc hai bên bị cưỡng ép, lừa dối hoặc không tự nguyện
– Một bên đang có vợ hoặc chồng hợp pháp
– Kết hôn giữa những người cùng dòng máu trực hệ hoặc có quan hệ huyết thống trong phạm vi bị cấm
– Người bị mất năng lực hành vi dân sự
– Kết hôn giả tạo nhằm mục đích nhập quốc tịch hoặc đạt được lợi ích không chính đáng
– Không đăng ký kết hôn theo quy định nhưng vẫn tổ chức đám cưới và sống như vợ chồng
Xử lý kết hôn trái pháp luật
Khi phát hiện việc kết hôn trái pháp luật, cơ quan có thẩm quyền hoặc cá nhân liên quan có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật. Hệ quả pháp lý của việc hủy là quan hệ hôn nhân sẽ không được công nhận, các bên trở về trạng thái độc thân không được pháp luật bảo vệ như vợ chồng hợp pháp.
Tuy nhiên con chung sinh ra trong thời kỳ sống chung vẫn được pháp luật bảo hộ về quyền lợi và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con. Về tài sản, nếu không thỏa thuận được thì tòa án sẽ giải quyết theo nguyên tắc chia tài sản chung đảm bảo quyền lợi hợp lý cho mỗi bên.
Hủy việc kết hôn trái pháp luật
Hủy việc kết hôn trái pháp luật là biện pháp xử lý hành vi vi phạm luật hôn nhân. Việc hủy sẽ có hiệu lực kể từ thời điểm tòa án tuyên bố bản án hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật. Hậu quả của việc hủy bao gồm:
– Không công nhận là vợ chồng
– Chấm dứt toàn bộ quyền, nghĩa vụ giữa hai bên với tư cách vợ chồng
– Giải quyết về tài sản, con cái giống như khi ly hôn nhưng trên cơ sở pháp lý khác biệt
– Các quyền lợi phát sinh từ hôn nhân sẽ không được bảo vệ nếu phát sinh sau khi biết là kết hôn trái pháp luật
Yêu cầu hủy kết hôn trái pháp luật
Các chủ thể có quyền yêu cầu hủy kết hôn trái pháp luật gồm
– Vợ hoặc chồng trong cuộc hôn nhân đó
– Người thân như cha, mẹ, con
– Cơ quan quản lý nhà nước về hôn nhân và gia đình
– Viện kiểm sát nhân dân các cấp
Thời hạn yêu cầu không bị giới hạn nếu thuộc trường hợp bị cấm kết hôn hoặc không đủ điều kiện.
Thẩm quyền hủy kết hôn trái pháp luật
Theo quy định tòa án nhân dân là cơ quan có thẩm quyền tuyên bố hủy kết hôn trái pháp luật. Tòa án nơi cư trú của một trong hai bên hoặc nơi phát hiện vi phạm có trách nhiệm thụ lý đơn và tiến hành xét xử theo trình tự tố tụng dân sự.
Tòa án có thể tự thụ lý nếu có kiến nghị từ Viện kiểm sát hoặc có đơn từ cơ quan, cá nhân liên quan.
Tình huống kết hôn trái pháp luật
Một ví dụ tình huống điển hình
Anh T kết hôn với chị H khi cả hai đang sống tại nông thôn. Tuy nhiên chị H mới 15 tuổi. Gia đình hai bên vẫn tổ chức đám cưới và để hai người sống chung. Sau hai năm khi chị H đủ 17 tuổi và phát hiện có mâu thuẫn, gia đình chị yêu cầu hủy kết hôn. Tòa án xác định đây là kết hôn trái pháp luật do vi phạm độ tuổi. Hệ quả là cuộc hôn nhân bị hủy bỏ, anh T không còn nghĩa vụ và quyền lợi như chồng hợp pháp. Tuy nhiên con chung giữa hai người vẫn được pháp luật bảo hộ về quyền nuôi dưỡng và cấp dưỡng.
Thủ tục hủy kết hôn trái pháp luật
Để thực hiện hủy kết hôn trái pháp luật cần các bước như sau
-
Chuẩn bị hồ sơ gồm đơn yêu cầu, giấy tờ tùy thân, chứng cứ vi phạm
-
Nộp đơn tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền
-
Tòa án tiến hành thụ lý, thông báo các bên liên quan
-
Tổ chức phiên xét xử hoặc hòa giải nếu cần
-
Ra quyết định hủy việc kết hôn nếu đủ điều kiện
-
Quyết định có hiệu lực pháp lý, các bên chấm dứt quan hệ vợ chồng
Lưu ý rằng nếu việc kết hôn chưa đăng ký mà chỉ tổ chức đám cưới, tòa án vẫn có thể tuyên bố không công nhận quan hệ hôn nhân mà không cần thủ tục hủy kết hôn.
Kết hôn là quyền cơ bản của mỗi người nhưng phải thực hiện theo đúng quy định pháp luật. Những trường hợp kết hôn trái pháp luật không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi cá nhân còn gây rối loạn trong quan hệ gia đình, xã hội. Vì vậy việc hiểu đúng với thực hiện đúng cũng như kịp thời xử lý các vi phạm là điều rất cần thiết.
Hôn nhân đúng luật không chỉ bảo vệ quyền lợi còn là nền tảng vững chắc để xây dựng cuộc sống gia đình hạnh phúc bền lâu. Nếu bạn đang băn khoăn về tình trạng hôn nhân của mình hoặc của người thân hãy tìm đến sự tư vấn pháp lý để tránh rơi vào những hệ quả pháp lý không đáng có.