Trong lý luận pháp luật bên cạnh chủ thể quyền và nội dung quan hệ, khách thể chiếm vai trò quan trọng không kém. Là yếu tố lý giải tại sao có quan hệ pháp luật giữa các bên xác định nội dung điều chỉnh cũng là động lực thúc đẩy việc áp dụng pháp luật vào đời sống. Hiểu đúng vai trò của khách thể giúp chúng ta nhận diện chính xác bản chất với giới hạn của bất kỳ quan hệ pháp lý nào.
Khách thể của quan hệ pháp luật được hiểu như thế nào
Khách thể là lợi ích thiết thực mà các chủ thể pháp luật mong muốn hướng tới thông qua giao kết hợp đồng, thực hiện nghĩa vụ hoặc tham gia một quy định pháp lý. Lợi ích đó có thể là vật chất như tài sản, tiền bạc, tài sản vô hình như văn bằng, quyền sở hữu trí tuệ, quyền nhân thân hoặc các lợi ích về trật tự xã hội, an toàn chung. Chính những lợi ích mà pháp luật bảo vệ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ tương ứng giữa các bên của quan hệ pháp luật.
Phạm vi và vai trò của khách thể
Khách thể quyết định nội dung của quan hệ pháp luật, giúp xác định các quyền và nghĩa vụ cần có. Nếu không xác định được khách thể thì quy phạm pháp luật mất cơ sở ứng dụng thực tiễn. Khi khách thể thay đổi theo thực tiễn như nhu cầu phát sinh quyền riêng tư qua mạng, pháp luật cần thay đổi để mở rộng phạm vi bảo vệ. Nhìn dưới góc độ xã hội, khách thể thể hiện lợi ích mà pháp luật hướng đến thế nên những điều luật mới luôn gắn liền với lợi ích mới được xã hội quan tâm.
Phân loại khách thể theo từng loại quan hệ pháp luật
Khách thể trong quan hệ pháp luật có nhiều hình thái tùy theo loại quan hệ
-
Khách thể vật chất bao gồm tài sản hữu hình như nhà ở xe cộ đồ đạc tiền bạc và tài sản vô hình có thể định giá như cổ phiếu bản quyền sáng chế hay quyền sử dụng đất
-
Khách thể là hành vi của con người như trong hợp đồng lao động người lao động thực hiện công việc người sử dụng trả tiền lương hoặc hành vi khám chữa bệnh giữa bác sĩ và bệnh nhân
-
Khách thể là các quyền nhân thân như quyền danh dự quyền riêng tư quyền hình ảnh hoặc quyền được xin lỗi công khai
-
Khách thể là trật tự và an toàn chung như trong quan hệ pháp luật hành chính giữa cá nhân và cơ quan quản lý nhà nước người vi phạm luật phải chấp hành để bảo đảm trật tự
Với quan hệ tố tụng khách thể là việc giải quyết tranh chấp hay bảo vệ lợi ích hợp pháp của các bên. Trong các vụ án dân sự nạn nhân mong muốn thi hành án đúng luật bên có lỗi mong muốn được bồi thường.
Cách xác định khách thể của quan hệ pháp luật
Để xác định khách thể trước tiên cần trả lời câu hỏi mục đích pháp lý của quan hệ đó là gì các bên hướng tới lợi ích gì từ quan hệ đó nếu không có lợi ích thì quan hệ không hình thành. Tiếp theo cần xác minh khách thể đó có phù hợp với lợi ích được pháp luật bảo vệ. Cuối cùng kiểm tra xem quyền và nghĩa vụ pháp lý được quy định có hướng đến bảo vệ lợi ích đó hay không. Ví dụ trong hợp đồng thuê nhà khách thể là quyền được sử dụng nhà theo thỏa thuận và việc trả tiền thuê nhưng cũng tồn tại lợi ích về bảo đảm tài sản và quyền sử dụng không gian riêng biệt.
Ví dụ cụ thể về khách thể trong các quan hệ pháp lý
Trong hợp đồng mua bán tài sản khách thể là quyền sở hữu tài sản của người bán quyền nhận tiền của người bán và quyền sử dụng tài sản của người mua.Nếu tài sản là xe ô tô quyền còn bao gồm giấy tờ đăng ký và quyền lưu thông hợp pháp.
Trong hợp đồng lao động khách thể là quyền nhận tiền lương và các chế độ bảo hiểm từ người sử dụng lao động và quyền được làm việc an toàn trong điều kiện theo quy định. Người lao động mang lại kết quả công việc cụ thể là khách thể hành vi và khách thể vật chất khi kết quả được trả lương.
Trong hồ sơ tố tụng dân sự khách thể là việc giải quyết tranh chấp dân sự cụ thể quyền khởi kiện quyền yêu cầu tuyên bố mất năng lực trách nhiệm người mất tích v.v Việc giải quyết tranh chấp chính là khách thể mà các bên hướng đến. Tòa án, nguyên đơn bị đơn và người đại diện trở thành chủ thể quyền và nghĩa vụ đối ứng khi giải quyết vụ án.
Khách thể ảnh hưởng trực tiếp đến nội dung quan hệ pháp luật
Khách thể chính là cơ sở để phân quy mô xác định phạm vi quyền và nghĩa vụ giữa các bên. Nếu khách thể là tài sản thì nội dung quan hệ hướng vào quyền sử dụng chuyển nhượng hoặc bảo vệ tài sản. Nếu là quyền nhân thân nội dung quan hệ sẽ điều chỉnh hành vi không được xâm phạm ví dụ danh dự hình ảnh riêng tư.
Mỗi khách thể tồn tại dưới dạng quyền lợi pháp lý được bảo vệ. Các chủ thể khi yêu cầu thực thi quyền đều phải nêu rõ khách thể mình yêu cầu như yêu cầu bảo vệ tài sản yêu cầu bồi thường tổn thất yêu cầu bị xin lỗi công khai trong trường hợp danh dự bị ảnh hưởng.
Những nhận định đúng về khách thể quan hệ pháp luật
Mỗi quan hệ pháp luật chỉ tồn tại khi có khách thể xác định
- Khách thể có thể là vật chất tinh thần hoặc là trật tự xã hội điều chỉnh bởi luật
- Khách thể làm căn cứ để xác định người chủ thể hành vi và giới hạn quyền và nghĩa vụ
- Khách thể không thể là hành vi trái pháp luật bởi quan hệ pháp luật chỉ bảo vệ các hành vi hợp pháp
Tầm quan trọng của khách thể trong thực tiễn pháp lý
Khách thể giúp phân biệt rõ định hướng của luật, là cơ sở để áp dụng và giải thích pháp luật. Khi luật gia định nghĩa một quan hệ ví dụ trao tặng di sản khách thể chính là di sản cần trao tặng. Khi luật thay đổi để bảo vệ tài sản động sản độc đáo hoặc khách thể mới như quyền truy cập dữ liệu thì cần bổ sung quy định pháp lý mới.
Khi giải quyết tranh chấp tòa án luôn xác định khách thể để xác minh có vi phạm và áp dụng biện pháp khắc phục phù hợp. Chủ thể chỉ có thể yêu cầu bảo vệ nếu khách thể đang bị xâm hại.
Khách thể của quan hệ pháp luật là cá nhân hay tổ chức theo trọng tâm pháp lý để xác lập quyền nghĩa vụ. Hiểu rõ khái niệm khách thể giúp chúng ta nắm bắt bản chất quan hệ áp dụng pháp luật đúng mục đích với giới hạn. Là kiến thức nền tảng cần thiết cho những ai làm trong lĩnh vực pháp luật hoặc thường xuyên tham gia giao dịch dân sự hành chính tố tụng.