Hôn nhân là một trong những thiết chế xã hội quan trọng nhất được pháp luật điều chỉnh để bảo vệ quyền nghĩa vụ của vợ chồng cũng như sự ổn định của gia đình. Trong lịch sử một số xã hội từng cho phép nam giới có nhiều vợ cùng lúc hay còn gọi là chế độ đa thê. Tuy nhiên trong bối cảnh pháp luật hiện đại nhiều quốc gia đã loại bỏ chế độ này để bảo đảm quyền bình đẳng tôn trọng nhân phẩm. Tại Việt Nam hiện nay không có đạo luật nào cho phép đa thê với cả ngược lại pháp luật quy định rõ nguyên tắc một vợ một chồng. Bài viết sau đây sẽ phân tích cơ sở pháp lý, thực trạng, những vấn đề liên quan đến việc cấm đa thê trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
Chế độ đa thê trong lịch sử và phong tục
Trước khi có hệ thống pháp luật thống nhất, chế độ đa thê từng tồn tại ở nhiều xã hội bao gồm cả Việt Nam thời phong kiến. Trong các triều đại như Lý, Trần, Lê, Nguyễn… việc một người đàn ông có nhiều vợ không bị cấm đoán và thậm chí còn phổ biến trong tầng lớp vua chúa, quý tộc. Tuy nhiên các mối quan hệ đó cũng phải tuân theo những quy ước riêng như phân biệt vợ cả và vợ lẽ.
Tại một số vùng dân tộc thiểu số, tục lệ đa thê vẫn còn tồn tại dưới dạng tập quán. Ví dụ một số cộng đồng người Ê Đê, Mnông, Bahnar vẫn cho phép người đàn ông có từ hai đến ba vợ nếu đủ điều kiện nuôi dưỡng. Tuy nhiên, các tập quán này hiện không còn giá trị pháp lý khi đối chiếu với quy định pháp luật hiện hành của Nhà nước.
Nguyên tắc một vợ một chồng trong pháp luật Việt Nam
Từ khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, nhà nước đã từng bước xóa bỏ chế độ đa thê thông qua hệ thống pháp luật. Hiện nay, Bộ luật Hôn nhân và Gia đình quy định rõ về nguyên tắc một vợ một chồng là nền tảng pháp lý trong tổ chức đời sống hôn nhân.
Cụ thể, luật quy định hôn nhân là sự kết hợp giữa một người nam và một người nữ trên tinh thần tự nguyện, bình đẳng và chung thủy. Mọi hành vi kết hôn khi đang có vợ hoặc chồng hợp pháp đều bị coi là vi phạm pháp luật và không được công nhận. Điều này cũng đồng nghĩa với việc luật cấm người đã có vợ hoặc chồng kết hôn với người khác dù dưới bất kỳ hình thức nào kể cả theo phong tục tập quán.
Ngoài ra, pháp luật cũng cấm cưỡng ép kết hôn, tảo hôn, hôn nhân giả tạo, hôn nhân vì mục đích thương mại hoặc mua bán người. Các quy định này được xây dựng nhằm bảo vệ quyền lợi của phụ nữ, trẻ em và bảo đảm sự ổn định xã hội.
Hệ quả pháp lý của hành vi vi phạm nguyên tắc một vợ một chồng
Trong trường hợp một người đang có vợ hoặc chồng mà vẫn kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác thì mối quan hệ thứ hai không được pháp luật công nhận. Hệ quả pháp lý có thể xảy ra bao gồm
-
Không được đăng ký kết hôn lần hai trong khi chưa chấm dứt hôn nhân hợp pháp đầu tiên
-
Không được công nhận quyền thừa kế, quyền tài sản liên quan đến người thứ hai nếu không có giấy tờ chứng minh độc lập
-
Bị xử lý hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng
-
Có thể bị xem xét giảm uy tín mất quyền nuôi con hoặc chia tài sản bất lợi khi ly hôn
Ngoài ra, nếu người vi phạm nguyên tắc một vợ một chồng làm trong cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị xã hội thì có thể bị xử lý kỷ luật tùy mức độ vi phạm.
Xử lý vi phạm tập quán đa thê ở vùng dân tộc thiểu số
Đối với những địa phương mà tập tục đa thê từng tồn tại như Tây Nguyên, miền núi phía Bắc, pháp luật hiện hành đã đưa ra quy định nhằm loại bỏ dần các hủ tục không phù hợp. Theo nghị định của Chính phủ, các tập quán trái luật bao gồm đa thê, tảo hôn, hôn nhân cưỡng ép… đều phải được loại bỏ khỏi đời sống xã hội.
Cụ thể những cuộc hôn nhân theo tập tục mà không đăng ký theo pháp luật sẽ không được công nhận và không phát sinh quyền lợi hợp pháp như chia tài sản, cấp giấy khai sinh cho con, bảo hiểm y tế… Cơ quan chức năng địa phương có trách nhiệm tuyên truyền vận động người dân chuyển đổi từ tập tục sang hôn nhân hợp pháp.
So sánh với luật hôn nhân của một số quốc gia khác
Hiện nay, đa số các quốc gia trên thế giới không cho phép đa thê. Tuy nhiên, vẫn còn một số quốc gia công nhận chế độ này như Ả Rập Xê Út, Pakistan, Indonesia, Malaysia với điều kiện cụ thể. Ở các nước Hồi giáo, nam giới có thể cưới nhiều vợ nếu bảo đảm điều kiện tài chính và công bằng giữa các vợ.
Ở châu Âu, châu Mỹ và nhiều nước châu Á, hôn nhân một vợ một chồng là nguyên tắc bắt buộc. Việc vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, hình sự và ảnh hưởng nghiêm trọng đến địa vị pháp lý trong xã hội.
Việt Nam cũng lựa chọn nguyên tắc này như một phần của cam kết bảo vệ quyền con người, bình đẳng giới và phù hợp với chuẩn mực pháp luật quốc tế.
Không có đạo luật nào cho phép nhiều vợ
Từ những phân tích trên có thể khẳng định rõ rằng không tồn tại đạo luật nào tại Việt Nam cho phép một người có nhiều vợ. Ngược lại việc kết hôn với nhiều người cùng lúc bị coi là hành vi vi phạm nghiêm trọng có thể bị xử phạt tùy mức độ và hoàn cảnh.
Mọi hoạt động kết hôn đều phải tuân thủ quy định của Bộ luật Hôn nhân và Gia đình cũng như các luật có liên quan. Tập tục cũ nếu đi ngược lại với nguyên tắc pháp lý hiện hành sẽ không được công nhận thậm chí bị xử lý nghiêm theo luật.
Chế độ hôn nhân một vợ một chồng là nền tảng của gia đình pháp lý hiện đại được quy định chặt chẽ trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Việc không có đạo luật nào cho phép đa thê là một chủ trương đúng đắn thể hiện sự tiến bộ trong việc bảo vệ quyền con người xây dựng xã hội công bằng. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế phát triển dân chủ thì việc chấp hành nghiêm túc quy định về hôn nhân là trách nhiệm của mỗi công dân, đồng thời cũng là cách để bảo vệ chính quyền lợi của bản thân và cộng đồng.
Tag đạo luật nhiều vợ