Báo chí luôn đóng vai trò thiết yếu trong đời sống chính trị, xã hội, văn hóa của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam báo chí không chỉ là công cụ truyền tải thông tin còn là kênh phản biện giám sát xã hội kết nối giữa người dân với chính quyền. Để định hướng với quản lý hoạt động báo chí Nhà nước đã ban hành Luật Báo chí hiện hành là Luật số 103 được Quốc hội thông qua năm 2016. Sau gần một thập kỷ thực thi luật này đang được đánh giá lại chuẩn bị sửa đổi để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ truyền thông số.
Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về Luật Báo chí hiện hành, các nội dung trọng tâm trong quy định, những vấn đề phát sinh trong thực tế với các điểm được đề xuất sửa đổi trong thời gian tới.
Luật Báo chí là gì
Luật Báo chí là hệ thống quy định pháp lý điều chỉnh các hoạt động liên quan đến báo chí và truyền thông. Đây là căn cứ xác định quyền nghĩa vụ của công dân, tổ chức, nhà báo, cơ quan báo chí cũng như trách nhiệm của Nhà nước trong việc đảm bảo môi trường hoạt động báo chí công khai, minh bạch, đúng pháp luật. Luật cũng là công cụ bảo vệ quyền tự do báo chí tự do ngôn luận trong khuôn khổ pháp luật.
Luật Báo chí hiện hành được ban hành năm 2016 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2017. So với phiên bản trước đó, luật mới đã mở rộng phạm vi điều chỉnh, bổ sung nhiều nội dung quan trọng làm rõ vai trò của các chủ thể trong lĩnh vực báo chí.
Những nội dung cơ bản của Luật Báo chí 2016
Luật chia làm sáu chương với hơn sáu mươi điều, trong đó tập trung vào các nhóm nội dung chính như quyền tự do báo chí và ngôn luận trên báo chí, tổ chức hoạt động của cơ quan báo chí, quyền nghĩa vụ của nhà báo, quản lý nhà nước với trách nhiệm của cơ quan chủ quản báo chí.
Về quyền tự do báo chí, luật khẳng định mọi công dân có quyền phát biểu ý kiến, cung cấp thông tin, phản biện tiếp cận thông tin qua báo chí. Cơ quan báo chí có quyền hoạt động độc lập về chuyên môn trong phạm vi pháp luật cho phép, không bị kiểm duyệt trước khi đăng tải, xuất bản.
Luật quy định chi tiết về việc thành lập cơ quan báo chí, điều kiện cấp phép hoạt động, trách nhiệm của cơ quan chủ quản với quy trình xử lý vi phạm. Đồng thời, luật yêu cầu báo chí phải hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, không được đăng tải thông tin sai sự thật, kích động thù hận, gây chia rẽ dân tộc, vi phạm quyền con người hay ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia.
Về trách nhiệm của nhà báo, luật đặt ra các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, quy định về thẻ nhà báo, quyền tác nghiệp cùng cơ chế bảo vệ nhà báo trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Nhà báo được yêu cầu trung thực, chính xác, tôn trọng sự thật khách quan, đồng thời chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung mình đăng tải.
Những thách thức đặt ra trong quá trình thực thi luật
Mặc dù luật đã thiết lập hành lang pháp lý khá đầy đủ cho hoạt động báo chí, nhưng thực tế triển khai vẫn gặp không ít khó khăn. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ truyền thông, mạng xã hội và báo chí điện tử đặt ra những yêu cầu mới về quản lý nội dung, bản quyền, định danh người dùng.
Nhiều cơ quan báo chí vẫn hoạt động phụ thuộc vào nguồn tài trợ hoặc ngân sách nhà nước, chưa tự chủ tài chính, dẫn đến việc phát hành nhiều nội dung kém chất lượng, giật gân, chạy theo lượt xem. Mặt khác, cơ chế xử lý vi phạm hiện tại chưa đủ mạnh để ngăn chặn tình trạng đăng tin sai sự thật hay đưa thông tin thiếu kiểm chứng.
Bên cạnh đó, sự chồng chéo giữa các cơ quan quản lý, thiếu hướng dẫn cụ thể cho mô hình tổ hợp báo chí đa phương tiện chậm cập nhật chính sách cho báo chí số đã làm hạn chế hiệu quả thực thi luật.
Dự thảo sửa đổi Luật Báo chí năm 2025
Đứng trước yêu cầu thực tiễn với xu thế phát triển, Bộ Thông tin Truyền thông đã đề xuất sửa đổi Luật Báo chí năm 2016. Mục tiêu của lần sửa đổi này là cập nhật hệ thống pháp lý phù hợp với môi trường truyền thông mới, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để báo chí phát triển đúng định hướng.
Dự thảo sửa đổi tập trung vào các nhóm nội dung chính như giảm bớt rào cản thủ tục hành chính trong cấp phép, mở rộng phạm vi cho các mô hình truyền thông đa nền tảng, đơn giản hóa quy trình cấp thẻ nhà báo nâng cao trách nhiệm quản lý nội dung. Một số nội dung đề xuất khác bao gồm nâng quyền tự chủ cho cơ quan báo chí, khuyến khích báo chí tư nhân hoạt động trong lĩnh vực không chính trị tạo cơ chế tài chính bền vững cho hoạt động truyền thông.
Đặc biệt, dự thảo đưa ra các quy định mới về báo chí số bao gồm cơ chế quản lý nội dung đăng tải trên nền tảng mạng xã hội, trách nhiệm của tổ chức nước ngoài hoạt động phát hành thông tin tại Việt Nam cùng tiêu chuẩn kỹ thuật cho báo chí điện tử. Những nội dung này được kỳ vọng sẽ góp phần giảm thiểu thông tin sai lệch, tin giả, đồng thời giúp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thông tin.
Triển vọng cho báo chí Việt Nam trong tương lai
Với sự hỗ trợ từ hệ thống pháp luật đồng bộ, báo chí Việt Nam đang từng bước khẳng định vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Việc sửa đổi luật là bước đi đúng đắn, nhằm hoàn thiện môi trường pháp lý thúc đẩy sự phát triển chuyên nghiệp, hiệu quả có trách nhiệm của báo chí.
Tuy nhiên, để luật mới thực sự đi vào cuộc sống, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cơ quan báo chí với đội ngũ nhà báo. Cần có chương trình đào tạo nâng cao nghiệp vụ, tăng cường đạo đức nghề báo đầu tư công nghệ để bắt kịp xu hướng truyền thông hiện đại.
Sự phát triển bền vững của báo chí không chỉ phụ thuộc vào luật mà còn cần sự tham gia tích cực của toàn xã hội. Người đọc thông minh, chủ động có trách nhiệm sẽ là yếu tố góp phần nâng cao chất lượng thông tin, hướng báo chí đi đúng với sứ mệnh của mình.
Luật Báo chí năm 2016 đã tạo nền móng quan trọng cho hoạt động báo chí tại Việt Nam. Tuy nhiên với tốc độ phát triển của truyền thông số cùng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nội dung, sự minh bạch, tính chuyên nghiệp, việc sửa đổi luật là cần thiết cấp bách.
Dự thảo luật sửa đổi dự kiến sẽ mở ra không gian pháp lý mới cho báo chí Việt Nam giúp nâng cao vị thế ngành báo chí trong bối cảnh toàn cầu hóa thông tin. Cũng là cơ hội để các cơ quan báo chí và đội ngũ nhà báo đổi mới tư duy cải tiến mô hình hoạt động khẳng định vai trò trong xã hội hiện đại.