Trong bối cảnh ô nhiễm cùng biến đổi khí hậu đang trở thành vấn đề cấp bách toàn cầu. Việt Nam đã có bước đi quan trọng trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý bảo vệ môi trường bằng việc ban hành Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14. Được Quốc hội thông qua vào ngày 17 tháng 11 năm 2020 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2022. Với nhiều điểm đổi mới so với luật cũ luật này đặt ra nền tảng pháp lý nhằm kiểm soát tốt hơn các hoạt động gây ô nhiễm. Từ đó thúc đẩy phát triển bền vững đảm bảo quyền tham gia của người dân trong công tác bảo vệ môi trường.
Mục tiêu với phạm vi điều chỉnh
Luật Bảo vệ môi trường 2020 được xây dựng với mục tiêu bảo vệ sức khỏe con người, bảo vệ các hệ sinh thái tự nhiên, phòng ngừa kiểm soát ô nhiễm, đồng thời tạo điều kiện để phát triển kinh tế xã hội gắn với bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
Phạm vi điều chỉnh của luật bao gồm mọi hoạt động có liên quan đến môi trường trên lãnh thổ Việt Nam. Điều này có nghĩa là không chỉ các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh mà cả các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, từng cá nhân đều phải tuân thủ.
Những điểm mới nổi bật
Hợp nhất giấy phép môi trường
Một trong những điểm cải cách lớn của luật mới là thay thế nhiều loại giấy phép môi trường khác nhau bằng một giấy phép duy nhất – giấy phép môi trường. Việc này giúp doanh nghiệp không phải xin nhiều loại giấy tờ khác nhau như giấy xác nhận đủ điều kiện bảo vệ môi trường, giấy phép xả thải, giấy phép xử lý chất thải nguy hại như trước. Giấy phép môi trường được cấp theo mức độ rủi ro về môi trường của từng dự án từ đó giảm bớt thủ tục cũng như thời gian cho doanh nghiệp nhưng vẫn đảm bảo kiểm soát chặt chẽ.
Phân loại dự án theo mức độ tác động môi trường
Luật chia các dự án đầu tư thành bốn nhóm A, B, C, D theo mức độ tác động đến môi trường. Tùy vào từng nhóm mà các yêu cầu về đánh giá tác động môi trường (ĐTM), kế hoạch bảo vệ môi trường mà cấp giấy phép môi trường sẽ khác nhau. Cách làm này giúp tăng tính minh bạch tránh áp dụng chung chung như trước đây.
Quy định phân loại rác tại nguồn
Luật quy định rõ ràng trách nhiệm của hộ gia đình, cá nhân trong việc phân loại rác thải tại nguồn. Cụ thể, rác phải được phân thành ba nhóm chính: chất thải có khả năng tái sử dụng, chất thải hữu cơ và chất thải còn lại. Việc phân loại này là bước quan trọng để giảm áp lực cho hệ thống xử lý rác, khuyến khích tái chế và tiết kiệm tài nguyên.
Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất
Nhà sản xuất với nhập khẩu hàng hóa có bao bì hoặc sản phẩm sau sử dụng gây ô nhiễm phải chịu trách nhiệm tái chế hoặc đóng góp kinh phí để tổ chức xử lý. Đây là quy định áp dụng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền, khuyến khích doanh nghiệp thiết kế sản phẩm thân thiện với môi trường và giảm thiểu chất thải ngay từ đầu.
Tham vấn cộng đồng bắt buộc
Luật quy định rõ ràng các dự án đầu tư có nguy cơ cao về môi trường phải thực hiện tham vấn cộng đồng trước khi triển khai. Người dân trong vùng bị ảnh hưởng được quyền tham gia đóng góp ý kiến, giám sát, phản ánh về tác động môi trường. Điều này tăng tính minh bạch, giúp ngăn ngừa xung đột đảm bảo lợi ích cộng đồng.
Quy định về quyền nghĩa vụ của các bên
Cơ quan nhà nước
Cơ quan nhà nước các cấp có trách nhiệm xây dựng, ban hành chính sách môi trường; tổ chức thực hiện các chương trình bảo vệ môi trường; thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Ngoài ra, còn có trách nhiệm phổ biến giáo dục, tuyên truyền để nâng cao ý thức của người dân.
Doanh nghiệp với tổ chức
Doanh nghiệp, đặc biệt là các đơn vị sản xuất, kinh doanh, phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về môi trường. Bắt buộc phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường nếu dự án thuộc diện quy định, phân loại và xử lý chất thải đúng cách, thực hiện các biện pháp giảm thiểu khí thải, nước thải, tiếng ồn. Ngoài ra các doanh nghiệp có nghĩa vụ thực hiện đầy đủ trách nhiệm mở rộng nếu sản phẩm của họ ảnh hưởng đến môi trường sau sử dụng.
Cá nhân với hộ gia đình
Người dân có nghĩa vụ phân loại chất thải, giữ gìn vệ sinh nơi công cộng, hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần, đồng thời có quyền giám sát, tố giác hành vi vi phạm pháp luật về môi trường. Việc khuyến khích cộng đồng tham gia bảo vệ môi trường là một trong những nội dung then chốt trong luật mới.
Chế tài xử phạt
Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định rõ ràng về các hành vi bị nghiêm cấm như xả thải vượt quy chuẩn, chôn lấp chất thải trái phép, nhập khẩu chất thải từ nước ngoài, gây ô nhiễm không khí, nước, đất, phá hoại tài nguyên thiên nhiên. Mức xử phạt được tăng nặng, áp dụng hình phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động, thu hồi giấy phép hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu cần thiết.
Luật Bảo vệ môi trường 2020 là một bước tiến rõ rệt trong hiện đại hóa công tác quản lý môi trường tại Việt Nam. Những đổi mới trong luật không chỉ nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng còn tạo nền tảng pháp lý để phát triển kinh tế bền vững. Mỗi cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp cần hiểu rõ các quy định với cả thực hiện đúng để cùng góp phần vào xây dựng một môi trường sống xanh sạch bền vững cho thế hệ tương lai.