Luật Bảo vệ môi trường 2022 là văn bản pháp lý quan trọng. Đánh dấu bước chuyển mình lớn trong hệ thống pháp luật về môi trường tại Việt Nam. Được Quốc hội thông qua vào tháng 11 năm 2020 có hiệu lực chính thức từ ngày 1 tháng 1 năm 2022. Luật này thay thế hoàn toàn cho Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 đồng thời phản ánh tư duy quản lý mới, hướng đến phát triển bền vững, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu từ đó thúc đẩy nền kinh tế xanh tuần hoàn.
Bối cảnh ra đời của Luật Bảo vệ môi trường 2022
Trong những năm gần đây Việt Nam đã chứng kiến nhiều thách thức lớn về môi trường như ô nhiễm không khí, rác thải nhựa, nước thải công nghiệp không xử lý, xâm nhập mặn, sạt lở bờ biển… Các vấn đề này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân mà còn gây thiệt hại kinh tế làm giảm chất lượng môi trường sống đe dọa sự phát triển bền vững.
Trước yêu cầu cấp bách đó Luật Bảo vệ môi trường 2022 ra đời với mục tiêu hoàn thiện thể chế pháp luật, đổi mới cách tiếp cận quản lý từ hành chính sang dựa trên kết quả, tích hợp nhiều loại giấy phép từ đó khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ thân thiện môi trường.
Cấu trúc và phạm vi điều chỉnh
Luật gồm 16 chương 171 điều quy định về hoạt động bảo vệ môi trường, quyền nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân; trách nhiệm của Nhà nước, tổ chức chính trị xã hội, cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ môi trường; hoạt động quan trắc, đánh giá, kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm.
Đối tượng điều chỉnh là các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội, cá nhân trong với ngoài nước có hoạt động tại Việt Nam.
Những điểm mới nổi bật của luật
Tích hợp giấy phép môi trường
Một trong những thay đổi đáng chú ý nhất là việc luật hợp nhất các loại giấy phép liên quan đến môi trường như giấy xác nhận kế hoạch bảo vệ môi trường, giấy phép xả thải, giấy phép xử lý chất thải nguy hại… thành một loại giấy phép duy nhất gọi là giấy phép môi trường. Việc này giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính giảm chi phí lẫn thời gian cho doanh nghiệp.
Phân loại dự án theo mức độ tác động môi trường
Luật quy định rõ việc phân loại dự án đầu tư thành ba nhóm dựa trên mức độ tác động đến môi trường: nhóm I (nguy cơ cao), nhóm II (nguy cơ trung bình), nhóm III (nguy cơ thấp). Mỗi nhóm sẽ áp dụng quy trình đánh giá tác động môi trường khác nhau. Điều này giúp nâng cao hiệu quả quản lý phù hợp với từng mức độ rủi ro.
Quy định cụ thể về đánh giá vòng đời sản phẩm
Luật mới đã bổ sung quy định về đánh giá vòng đời sản phẩm từ khâu khai thác nguyên liệu, sản xuất, tiêu dùng đến thu gom, tái chế hay xử lý. Mục tiêu là hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn, hạn chế tối đa chất thải phát sinh.
Tăng cường vai trò của cộng đồng dân cư
Lần đầu tiên, cộng đồng dân cư được quy định là một chủ thể tham gia bảo vệ môi trường. Cộng đồng có quyền giám sát, phản ánh, tham vấn, tiếp cận thông tin về môi trường. Điều này phản ánh xu hướng dân chủ hóa quản lý môi trường, phát huy vai trò xã hội trong giám sát thực thi pháp luật.
Quy định rõ về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất
Các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu bao bì, sản phẩm có trách nhiệm thu hồi, tái chế hay đóng góp tài chính để hỗ trợ xử lý rác thải. Quy định này thể hiện tư tưởng “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, thúc đẩy doanh nghiệp cải tiến công nghệ giảm phát thải từ đầu nguồn.
Hệ thống cơ sở dữ liệu, quan trắc môi trường
Luật yêu cầu xây dựng hệ thống quan trắc môi trường hiện đại, đồng bộ, kết nối từ trung ương đến địa phương. Các dữ liệu môi trường cần được cập nhật, công khai minh bạch. Đây là bước tiến quan trọng giúp nâng cao hiệu quả giám sát quản lý.
Tác động trong thực tiễn
Đối với doanh nghiệp
Việc đơn giản hóa giấy tờ với cả tích hợp giấy phép giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí, đồng thời cũng buộc doanh nghiệp phải có trách nhiệm cao hơn trong việc kiểm soát tác động môi trường của hoạt động sản xuất. Doanh nghiệp cần chủ động cập nhật luật, xây dựng hệ thống quản lý môi trường nội bộ phối hợp với cơ quan chức năng khi cần thiết.
Đối với cơ quan quản lý
Các cơ quan môi trường ở trung ương lẫn địa phương sẽ có khung pháp lý rõ ràng hơn để thực thi nhiệm vụ. Luật cũng đặt ra yêu cầu cao hơn về năng lực chuyên môn, thiết bị giám sát, hệ thống thông tin để quản lý hiệu quả trên nền tảng số hóa.
Đối với người dân cộng đồng
Luật bảo vệ quyền lợi của người dân khi sinh sống gần các khu công nghiệp, cơ sở sản xuất tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm. Đồng thời mở rộng quyền tham gia giám sát phản biện xã hội, giúp tăng cường tính minh bạch với sự đồng thuận trong quản lý môi trường.
Thách thức khi thực hiện luật
Mặc dù nội dung luật đã được cải tiến mạnh mẽ nhưng việc triển khai trên thực tế còn gặp nhiều khó khăn như
-
Sự khác biệt về năng lực giữa các địa phương
-
Thiếu nguồn nhân lực với thiết bị cho công tác quan trắc
-
Ý thức bảo vệ môi trường chưa đồng đều giữa các nhóm doanh nghiệp cùng người dân
-
Sự phối hợp giữa các bộ ngành, cấp chính quyền còn chưa thật hiệu quả
Định hướng tương lai
Để Luật Bảo vệ môi trường 2022 phát huy đầy đủ hiệu quả cần chú trọng một số vấn đề
-
Đẩy mạnh truyền thông, giáo dục pháp luật môi trường đến từng nhóm đối tượng
-
Tăng cường đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ môi trường
-
Đầu tư vào hạ tầng giám sát, cơ sở dữ liệu số
-
Khuyến khích xã hội hóa trong bảo vệ môi trường, huy động doanh nghiệp và cộng đồng cùng tham gia
-
Thường xuyên rà soát cập nhật các quy định hướng dẫn chi tiết kèm theo luật
Luật Bảo vệ môi trường 2022 là bước tiến quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam. Với tư duy quản lý mới, tinh thần cải cách mạnh mẽ cùng định hướng trách nhiệm rõ ràng nên luật không chỉ là công cụ điều chỉnh hành vi còn là đòn bẩy thúc đẩy sự chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh, hài hòa giữa kinh tế với xã hội với môi trường.