Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số và Internet thông tin cá nhân đã trở thành tài sản quý giá nhưng cũng rất dễ bị xâm phạm. Trong thời đại mọi hành vi trực tuyến đều để lại dấu vết nên quyền riêng tư ngày càng trở thành mối quan tâm hàng đầu của người dân và cộng đồng quốc tế. Tại Việt Nam hành lang pháp lý bảo vệ thông tin cá nhân từng tồn tại rời rạc qua nhiều văn bản khác nhau. Tuy nhiên những năm gần đây Nhà nước đã có bước đi rõ ràng trong việc xây dựng hệ thống pháp luật bảo vệ dữ liệu cá nhân khẳng định quyền con người trong không gian mạng với yêu cầu trách nhiệm cao hơn từ phía các tổ chức, doanh nghiệp.
Khái niệm và vai trò của thông tin cá nhân
Thông tin cá nhân được hiểu là những dữ liệu liên quan đến một người cụ thể có khả năng nhận diện trực tiếp hoặc gián tiếp danh tính của họ. Bao gồm họ tên, ngày tháng năm sinh, địa chỉ, số điện thoại, mã số định danh, mã số thuế, tài khoản ngân hàng, thông tin y tế, hành vi tiêu dùng định vị và các dữ liệu sinh trắc học.
Việc bảo vệ thông tin cá nhân không chỉ là vấn đề riêng tư mà còn liên quan đến quyền tự do của mỗi người, sự an toàn của xã hội và niềm tin vào hệ thống pháp luật. Nếu không được bảo vệ đúng mức, người dân có thể trở thành nạn nhân của hành vi trộm cắp danh tính hay lừa đảo tài chính hay quảng cáo sai lệch thậm chí bị theo dõi kiểm soát trái phép.
Nhu cầu cấp thiết xây dựng luật riêng
Trước đây thông tin cá nhân được điều chỉnh gián tiếp thông qua Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng, Bộ luật Dân sự và Luật Công nghệ thông tin. Tuy nhiên những quy định này vẫn còn phân tán thiếu nhất quán chưa phản ánh đầy đủ tính chất phức tạp của việc xử lý dữ liệu cá nhân trong thời đại số.
Bên cạnh đó xu hướng toàn cầu ngày càng nghiêm ngặt hơn trong bảo vệ dữ liệu thể hiện rõ qua các bộ luật nổi bật như GDPR của Liên minh châu Âu hay CCPA của bang California Hoa Kỳ. Tạo áp lực buộc Việt Nam phải xây dựng khung pháp lý tương thích để đảm bảo an toàn cho người dân đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp hội nhập.
Nghị định 13 năm 2023 bước đệm cho luật hóa
Ngày đầu tháng 7 năm 2023 Nghị định 13 về bảo vệ dữ liệu cá nhân chính thức có hiệu lực. Là văn bản pháp lý đầu tiên ở Việt Nam chuyên biệt hóa vấn đề dữ liệu cá nhân đặt ra các nguyên tắc, quyền của người dùng và trách nhiệm của tổ chức thu thập xử lý thông tin.
Nghị định phân loại dữ liệu thành hai nhóm cơ bản và nhạy cảm. Đối với dữ liệu nhạy cảm như sức khỏe, tài chính, chính kiến hay định vị thời gian thực yêu cầu bảo mật cao hơn cần có sự đồng ý rõ ràng từ chủ thể dữ liệu.
Đặc biệt nghị định yêu cầu mọi hành vi xử lý thông tin cá nhân phải minh bạch về mục đích, thời gian lưu trữ, người tiếp cận với cơ chế phản hồi. Chủ thể dữ liệu có quyền yêu cầu truy cập chỉnh sửa hủy bỏ hay giới hạn việc sử dụng dữ liệu của mình.
Nghị định cũng đặt ra nghĩa vụ thông báo khi có sự cố rò rỉ dữ liệu quy định xử phạt nghiêm minh đối với hành vi vi phạm với yêu cầu các đơn vị xây dựng hệ thống bảo mật đánh giá rủi ro định kỳ.
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân chính thức được thông qua
Sau gần hai năm triển khai nghị định ngày 26 tháng 6 năm 2025 Quốc hội Việt Nam chính thức thông qua Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân. Là bước đi quan trọng khẳng định quyết tâm của Nhà nước trong việc luật hóa các chuẩn mực bảo vệ thông tin cá nhân theo hướng đồng bộ đầy đủ hiện đại hơn.
Luật mới gồm 5 chương 39 điều quy định rõ hơn các khái niệm, đối tượng áp dụng, nguyên tắc xử lý, quyền của chủ thể dữ liệu, cơ chế chuyển giao dữ liệu xuyên biên giới cũng như trách nhiệm của các tổ chức trong và ngoài nước khi hoạt động tại Việt Nam.
Một trong những điểm mới nổi bật là luật yêu cầu các đơn vị có quy mô xử lý dữ liệu lớn phải đăng ký hoạt động với cơ quan chức năng xây dựng chính sách minh bạch thực hiện đánh giá tác động bảo mật trước khi triển khai dịch vụ. Ngoài ra việc chuyển thông tin ra nước ngoài phải đáp ứng yêu cầu bảo đảm tương đương mức độ bảo vệ dữ liệu của Việt Nam.
Luật cũng nhấn mạnh quyền khiếu nại tố cáo khởi kiện của người dân nếu phát hiện thông tin cá nhân bị sử dụng trái phép hoặc gây thiệt hại.
Những khó khăn trong quá trình thực thi
Tuy mang tính bước ngoặt triển khai luật sẽ gặp không ít thách thức. Trước hết nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa có đủ năng lực kỹ thuật và tài chính để đáp ứng yêu cầu bảo mật khắt khe. Việc xác định dữ liệu thuộc loại nhạy cảm hay đánh giá tác động bảo mật vẫn còn mới mẻ cần có hướng dẫn cụ thể.
Bên cạnh đó người dân còn thiếu hiểu biết về quyền riêng tư ít quan tâm tới các điều khoản khi chia sẻ dữ liệu trên mạng hay vô tình để lộ thông tin trở thành đối tượng bị khai thác. Việc tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp lý vẫn còn hạn chế.
Một vấn đề lớn khác là việc xử lý vi phạm còn chậm chưa đủ sức răn đe. Trong khi nhiều hành vi vi phạm quyền riêng tư diễn ra âm thầm và tinh vi thì hệ thống giám sát phát hiện vi phạm chưa thực sự hiệu quả.
Định hướng hoàn thiện trong thời gian tới
Để Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân thực sự đi vào cuộc sống cần đồng bộ nhiều giải pháp. Trước tiên các cơ quan nhà nước phải xây dựng hệ thống hướng dẫn kỹ thuật cụ thể hỗ trợ doanh nghiệp đánh giá rủi ro lập kế hoạch xử lý dữ liệu an toàn thực hiện minh bạch hóa hoạt động thu thập dữ liệu.
Cần đầu tư nâng cấp hạ tầng số xây dựng các công cụ bảo vệ thông tin đơn giản dễ tiếp cận cho người dân như hệ thống thông báo vi phạm, mẫu đơn phản ánh hay các khóa học kỹ năng số cơ bản.
Ngoài ra cần đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong trường học, doanh nghiệp, khu dân cư. Khi người dân có kiến thức biết tự bảo vệ mình, hiệu quả của luật sẽ được nâng cao rõ rệt.
Cuối cùng Nhà nước cần chủ động hợp tác quốc tế để đảm bảo luật pháp nội địa tương thích với chuẩn mực toàn cầu đồng thời bảo vệ dữ liệu công dân trong bối cảnh lưu chuyển xuyên biên giới ngày càng phổ biến.
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân là một cột mốc quan trọng trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền và xã hội số văn minh. Với hành lang pháp lý rõ ràng Nhà nước thể hiện cam kết bảo vệ quyền riêng tư của công dân tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển bền vững xây dựng lòng tin trong không gian mạng. Để luật phát huy hiệu quả cần có sự tham gia chủ động từ mọi thành phần trong xã hội cùng nhau gìn giữ dữ liệu cá nhân như một giá trị cốt lõi của thời đại số.